اسکان عشایر و پیامدهای آن در مناطق لک نشین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده
این پژوهش به بررسی فرایند اسکان عشایر در مناطق لک نشین می‌پردازد. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است و فنون گردآوری داده بررسی اسناد و مصاحبه است. داده‌ها از طریق سازماندهی داده تجزیه‌وتحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: لک‌ها در دور قاجار کوچ رو و دارای نظام ایلی بودند. آنان در کوهستان‌های زاگرس میانی و دشت‌های اطراف، ییلاق و قشلاق می‌کردند و به‌عنوان یک نیروی اجتماعی نقش مؤثری در مناسبات سیاسی داشتند. در دوره رضاشاه اصلاحات گوناگونی مانند توسعه کشاورزی، توسعه صنعتی، توسعه راه‌ها، گسترش دیوان‌سالاری و اسکان عشایر در زاگرس میانی انجام گرفت. سهم مناطق لک نشین از این اصلاحات، احداث جاده شوسه خرم‌آباد - هرسین و اسکان عشایر بود که مورد اخیر به نحوی آمرانه و خونبار اجرا شد. این سیاست از سال ۱۳۰۲ شروع و در سال ۱۳۱۲ پایان یافت و سبب زوال شیوۀ زیست کوچ‌روی و تلف‌شدن دام‌‌ها شد. لک‌ها برای درامان‌ماندن از دست نیروهایِ ارتش، به نقاط صعب‌العبور پناه بردند و نوعی فرهنگ مقاومت را بنا نهادند. پس از شهریور ۱۳۲۰ به کوچروی بازگشتند؛ اما کم‌کم متوجه شدند دوران این شیوه از زندگی به سر آمده است. به‌طورکلی اسکان عشایر به همراه جغرافیایی کوهستانیِ مناطق لک نشین سبب «مدرنیزاسیون ناموزون» در زاگرس میانی شد. کردها و لرها در مقایسه با لک‌ها سازگاری بیشتری با شرایط جدید پیدا کردند و در دهه‌های پس از آن وضعیت به‌مراتب بهتری داشتند. از آن زمان تا کنون وضعیت توسعه‌نیافتگی مناطق لک نشین همچنان پایدار مانده است و مهم‌ترین پیامد آن مهاجرفرستی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

Settlement of Nomads and Its Consequences in Lakestan

نویسندگان English

siavash gholipour 1
jalil karimi 1
hadith mousavi 2
1 Associate Professor of Sociology, Razi University, Kermanshah, Iran
2 Master of Sociology, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده English

این پژوهش به بررسی فرایند اسکان عشایر در لکستان می‌پردازد. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است و فنون گردآوری داده بررسی اسناد و مصاحبه است. داده‌ها از طریق سازماندهی داده تجزیه‌وتحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: لک‌ها در دور قاجار کوچ رو و دارای نظام ایلی بودند. آنان در کوهستان‌های زاگرس میانی و دشت‌های اطراف، ییلاق و قشلاق می‌کردند و به‌عنوان یک نیروی اجتماعی نقش مؤثری در مناسبات سیاسی داشتند. در دوره رضاشاه اصلاحات گوناگونی مانند توسعه کشاورزی، توسعه صنعتی، توسعه راه‌ها، گسترش دیوان‌سالاری و اسکان عشایر در زاگرس میانی انجام گرفت. سهم لکستان از این اصلاحات، احداث جاده شوسه خرم‌آباد - هرسین و اسکان عشایر بود که مورد اخیر به نحوی آمرانه و خونبار اجرا شد. این سیاست از سال ۱۳۰۲ شروع و در سال ۱۳۱۲ پایان یافت و سبب زوال شیوۀ زیست کوچ‌رَوی و تلف‌شدن دام‌‌ها شد. لک‌ها برای درامان‌ماندن از دست نیروهایِ ارتش، به نقاط صعب‌العبور پناه بردند و نوعی فرهنگ مقاومت را بنا نهادند. پس از شهریور ۱۳۲۰ به کوچروی بازگشتند؛ اما کم‌کم متوجه شدند دوران این شیوه از زندگی به سر آمده است. به‌طورکلی اسکان عشایر به همراه جغرافیایی کوهستانیِ لکستان سبب «مدرنیزاسیون ناموزون» در زاگرس میانی شد. کردها و لرها در مقایسه با لک‌ها سازگاری بیشتری با شرایط جدید پیدا کردند و در دهه‌های پس از آن وضعیت به‌مراتب بهتری داشتند. از آن زمان تا کنون وضعیت توسعه‌نیافتگی لکستان همچنان پایدار مانده است و مهم‌ترین پیامد آن مهاجرفرستی است.

کلیدواژه‌ها English

اسکان عشایر"
توسعه"
کوچ‌رَوی"
لکستان"
"
مدرنیزاسیون ناموزون"
الف: منابع فارسی
ازکیا، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا (۱۳۹۶)، توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران: نی.
استارک، فریا(۱۳۶۴)، سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام، ترجمه علیمحمد ساکی، تهران: علمی.
افشار نادری، نادر (۱۳۴۷)، جمعیت وشناسنامه ایلات کهگیلویه، گروه عشایری، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، گزارش شماره ۸، تهران: دانشگاه تهران.
امان‌اللهی بهاروند، سکندر (۱۳۷۰)، قوم لر (پژوهشی درباره پیوستگی قومی و پراکندگی جغرافیایی لرها در ایران). تهران: انتشارات آگاه.
امان‌اللهیبهاروند،سکندر (۱۳۷۰)، کوچنشینی درایران: پژوهشی درباره عشایروایلات،تهران: انتشاراتآگاه.
امیراحمدی، احمد (۱۳۷۳)، اسناد نخستین سپهبد ایران، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
بهبودی، هدایت (۱۳۸۵)،روزشمار تاریخ معاصر ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
بیات، کاوه (۱۳۷۳)، عملیات لرستان: اسناد سپهبد شاه بختی ۱۳۰۳ و ۱۳۰۶ شمسی، تهران: نشر شیراز.
حاتمی، امید علی (۱۳۸۹)، ملک دلگیر؛ خاطرات تبعید عشایر لر از لرستان به خراسان، خرمآباد: انتشارات شاپور خواست.
حسنی، عطاالله (۱۴۰۲)، تبارشناسی تاریخی اتحادیه ایل شاهسون بغدادی (طایفهای فرهنگی)چاپ دوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
رشیدیان، هدایتالله (۱۳۸۱)، خرمآباددرگذرجغرافیایانسانی، خرمآباد: افلاک.
رضائیان، علی (۱۴۰۲)، صدسال زندگی، دلفان: انتشارات قریحه.
سلطانی، محمدعلی (۱۳۷۴)،جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان: ایلات و طوایف کرمانشاهان، تهران: سها.
سوداگر، محمدرضا (۱۳۵۷)، بررسی اصلاحات ارضی، تهران: پازند.
سوداگر، محمدرضا (۱۳۶۹)، رشد روابط سرمایهداری در ایران (مرحله انتقالی ۱۳۰۴ - ۱۳۴۰)، تهران: پازند.
علوی کیا، محمدعلی و رستمی گوران، محسن (۱۳۸۴)، تاریخ آموزشوپرورش نوین کرمانشاه(۱۳۳۲-۱۲۷۸ش)، کرمانشاه: تاق بستان.
قلیپور، سیاوش و قلیپور، محسن (۱۴۰۲)، خانهوقلمرودرایلکاکاوند، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاراندیش، جواد (۱۳۹۷)، پهلوی اول و مسئله عشایر (فارس، بختیاری، قشقایی، خمسه، عرب خوزستان و..) (۱۲۹۸- ۱۳۰۴): مطالعهای در نقش سیاسی عشایر بزرگ جنوب ایران. ترجمه محمد جواهر کلام، تهران: علم.
کرونین، استفانی (۱۳۷۷)، ارتش و حکومت پهلوی. ترجمه غلامرضا علیبابایی، تهران: خجسته.
گلستانه، محمدامین (۱۳۵۶)، مجملالتواریخ، به کوشش مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
لمبتون، آن کاترین (۱۳۶۲)، مالک و زارع در ایران ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
مارشال، کاترینو راسمن، کرچمن (۱۳۸۱)، روشهای تحقیق کیفی. ترجمه علی پارسائیان. سید محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
مک داول، دیوید (۱۳۸۱)، تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
نجفزاده قبادی، امیدعلی (۱۳۹۵)، مردمشناسی قوم لک، تهران: واژگان.
والیزاده معجزی، محمدرضا ( ۱۳۸۲)، تاریخ لرستان روزگار پهلوی، تهران: انتشارات حروفیه.
ب: مقالات
استوار، مجید؛ وطمانی، هرمان (۱۴۰۳)، «سیاست تختهقاپوی عشایر و دولتسازی پهلوی اول مطالعه موردی کردستان ایران ۱۳۲۰-۱۳۰۴»، مطالعات سیاسی-اجتماعی تاریخ وفرهنگ ایران،(۲)۲، ۲۴۴- ۲۳۱.
امان‌اللهی بهاروند، سکندر (۱۳۸۳)، «زوال کوچنشینی در ایران: یکجانشینی ایلات و عشایر»، فصلنامه مطالعات ملی، ش ۱۷، ۱۵۵- ۱۸۴.
پور بختیار، غفار(۱۳۸۶)، «رضاشاه و طرح اسکان اجباری عشایر بختیاری (پژوهشی مبتنی بر اسناد)»، مسکویه،س ۲،ش ۸،۳۳-۵۳.
تنهایی، ح. ا؛ شیری، اختروشیری، طهمورث (۱۳۹۷)، «اسکان عشایر و تغییر قشربندی اجتماعی در ایران عصر رضاشاه»، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامهریزی منطقهای)، س ۸، ش ۴، ۲۰۹- ۱۹۵.
جمشیدیها، غلامرضا و قلیپور، سیاوش (۱۳۸۹)، «مدرنیته و خودکشی زنان و دختران لک»، بررسی مسائل اجتماعی ایران، س ۱،ش ۱، ۱۰-۷۹.
دهقاننژاد، مرتضی؛ زیرا پور بابک (۱۴۰۰)، «تحلیلی بر سیاست اسکان دولت پهلوی اول در ایل قشقایی»، فصلنامه علمیپژوهشیهای تاریخ، س ۵۷، ش ۴۹، ۳۸- ۱۹.
زرگرینژاد، غلامحسین؛ صید خانی، هدایت و فروزش، سینا (۱۴۰۰)، «پیامدهای فرهنگی سیاست اسکان، در زندگی ایلات و عشایر عصر پهلوی اول»، فصلنامه علمیپژوهشی تاریخ، س ۱۶، ش ۶۳، ۳۹۳- ۴۱۴.
صلاح، مهدی؛ نعمتی، محمدعلی (۱۳۹۵)، «پیامدهای طرح اسکان عشایر بر حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی لرستان (۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ ش)»، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، س ۱۰، ش ۱۹، ۱۴۵- ۱۷۰.
علم، محمدرضا؛ مرادی، افروز (۱۳۹۷)، «تحلیل روند و نتایج سیاست اسکان عشایر در ایلات ممسنی در دوره رضاشاه»، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ اسلام وایران دانشگاه الزهرا،س ۲۹، ش ۴۱، ۷۱- ۸۹.
غلامی، شهرام (۱۳۹۳)، «نظام اقتصاد جهانی و صنعتیسازی جایگزین واردات در دوره رضاشاه: اهداف و پیامدها»، پژوهشهای علوم تاریخی، س ۶،ش ۱، ۱۰۴-۸۵.
غلامی، شهرام؛ قلیپور، سیاوش (۱۴۰۳)، «سامان سیاسی و زندگی کوچنشینی در ایران: از برآمدن افشاریان تا بر افتادن قاجارها»، پژوهشهای تاریخی، س ۱۶،ش ۲، ۱ - ۲۰.
قلیپور، سیاوش (۱۴۰۰ الف)، «کوچرَوی در زاگرس میانی در دوره قاجار»، مطالعات جامعهشناختی،س ۲۸، ش ۲، ۱۵۷- ۱۸۳.
قلیپور، سیاوش (۱۴۰۰ ب)، «ظهور و زوال بازار کرمانشاه در سده سیزدهم»، مجله جامعهشناسی ایران، س ۲۲،ش ۱، ۲۸- ۳.
قلیپور، سیاوش (۱۴۰۲)، «تبیین اشتراکات فرهنگی در زاگرس میانی»، پژوهش نوین درمطالعات علومانسانی اسلامی،س ۲،ش ۴، ۱۸۷- ۱۶۵.
قلیپور، سیاوش، (۱۳۹۶)، «سازماندهی فضایی شهر کرمانشاه در دوره پهلوی اول»، پژوهشهای انسانشناسی ایران،س ۷، ش ۱، ۵۱- ۷۱.
مطلبی، مطلب (۱۴۰۲)، «راه و راهسازی (شوسه) در مناطق کردنشین؛ اهداف و فرایندهای شکلگیری (۱۳۰۴-۱۳۲۰)»، دوفصلنامه تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران،س ۱۲، ش ۲، ۲۴۰-۲۵۵.
میر، ناصر ( ۱۳۷۷)، «خاندان میر در تبعید»، لرستانپژوهشی، ش ۳ و ۴.
نقیبزاده، احمد (۱۳۷۹)، «فرهنگ، سیاست و روابط بینالملل»،مجله سیاست خارجی،س ۱۴، ش ۱، ۱۶۷_ ۱۸۶.
یاری، سیاوش؛ کرمی، شایان (۱۳۹۹)، «نقش عوامل اقتصادی در اسکان عشایر غرب ایران (۱۳۲۰- ۱۳۰۰ ش)»، دوفصلنامه تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران،س ۹، ش ۲، ۲۱۷-۲۳۸.
یوسفیفر، شهرام؛ کشاورز، محمد و مرادی خلج، محمدمهدی (۱۳۹۸)،«فرایند اسکان شاهسونهای دشت مغان در دوره رضاشاه»، تاریخایران، س ۲،ش ۱۲، ۱۹-۱.
ج: اسناد
-ساکما، شماره سند: ۲۶۴۰۱/۲۴۰
ساکما، شماره سند: ۱۰۹۵۷/۳۷۰
ساکما، شماره سند: ۱۶۴/۳۷۰
ساکما، شماره سند: ۴۲۴۳/۲۳۰
کتابنامه انگلیسی
Sheil, L. M., (1845), Glimpse of Life and Manners in Persia. London.
Floor, W. (2018), Agriculture in Qjar Iran. Mage Publisher.
دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 29
بهار و تابستان 1404
آبان 1404

  • تاریخ دریافت 16 فروردین 1404
  • تاریخ بازنگری 08 مرداد 1404
  • تاریخ پذیرش 13 مرداد 1404