نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 * کارشناس ارشد عکاسی/ دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکدة علوم اجتماعی/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

تاریخ عکاسی در ایران تافته‏ای جدابافته از تاریخ این سرزمین نیست. از این رو، توجه به زمینة‏ سیاسی و اجتماعی می‏تواند منظر مناسبی برای بازخوانی آن فراهم آورد. به منظور درک بهتر شرایط عکاسی در ایران در دورة قاجار (پیش و پس از مشروطه) و نقش این رسانة‏ نوپا در فضای آن دوران، نگارندگان دریچة «گفتمان» را به روی تاریخ عکاسی در ایران می‏گشایند تا به این سؤال پاسخ دهند که چه گفتمانی و چگونه در این دوره صورت‏بندی شده است و این گفتمان چه ارتباطی با قدرت دارد؟ از سوی دیگر، غلبة این گفتمان به طرد چه گفتمانی منجر شده است؟ چهارچوب مفهومی و روش‏شناختی این تحقیق بر اساس اندیشه‏های میشل فوکو است. هدف از این مطالعه تبارشناسی گفتمان ‏عکاسی در دورة پیش و پسا‏مشروطه و بررسی نقش ایدئولوژیک عکاسی در آن دوره است. نگارندگان در آغاز به شرایط ظهور گفتمان عکاسی در دورة قاجار می‏پردازند و در رویه‌ای تاریخی روشن می‏سازند که گفتمان «سیاسی»، با توجه به برداشت سنتی از «سیاست» و قدرت، در این دوره صورت‏بندی شده و غالب آمده و همین گفتمان، به تبع انقلاب مشروطه، به نحوی اساسی تغییر شکل یافته است. سرانجام، گفتمان (غالب) سیاسی به طرد گفتمان (خاموش) اجتماعی در تاریخ عکاسی ایران منجر شده است.

کلیدواژه‌ها

احمدی، بابک (1389). از نشانههای تصویری تا متن، تهران: نشر مرکز.
اخوت، احمد (1388). دو بدن شاه: تأملاتی دربارة نشانه‌شناسی بدن و قدرت، تهران: خجسته.
اوری، پیتر و دیگران (ویراستار) (1388). تاریخ ایران کمبریج، قسمت سوم (دورة پهلوی)، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.
تاجیک، محمدرضا (1384). روایت هویت و غیریت در میان ایرانیان، تهران: فرهنگ گفتمان.
دمندان، پریسا (1377). چهره‏نگاران اصفهان، تهران: دفتر پژوهش‏های ایران.
دمندان، پریسا و فریبا فرزام (1382). هزار جلوة زندگی، تصویرهای ارنست هولستر از عهد ناصری، تهران: مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی.
ذکاء، یحیی (1384). تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
ربیعی، منیژه (1384). «از وقایع ‏الاتفاقیه تا تملق ناصری»، روزنامة شرق، ش 16.
ستاری، محمد (1387). در مقدمة سیر تحول عکاسی نوشتة پطر تاسک، تهران: سمت.
ستاری، محمد و مهدی عراقچیان (1389). «عکاسی قاجار: نگاه شرقی، نگاه غربی»، نشریة هنرهای زیبا، ش 42.
شهری، جعفر (1378). تاریخ اجتماعی ایران در قرن 13: زندگی و کسب ‌و کار، ج 1 و 3، تهران: مؤسسة خدمات فرهنگی رسا.
شیخ، رضا (1384). «ظهور شهروند شاهوار»، ترجمة فرهاد صادقی، فصل‏نامة عکسنامه، س 5، ش 19.
شیخ، رضا (1386). «انقلاب مشروطه، هویت ملی، و خرد تاریخ‏های تصویری»، ترجمة احمد‏رضا تقاء، فصل‏نامة عکس‏نامه، س 6، ش 26.
صافی، قاسم (1368). کارت‏پستال‏های تاریخی ایران، تهران: مؤسسة فرهنگی گسترش هنر.
طهماسب‏پور، محمدرضا (1387). ناصرالدین‏شاه عکاس، تهران: تاریخ ایران.
طهماسب‏پور، محمدرضا (1389). از نقره و نور، تهران: تاریخ ایران.
عاصمی، محمد (1355). ایران در یکصد و سیزده سال پیش، تهران: مرکز مردم‏شناسی ایران و وزارت فرهنگ و هنر.
عاقلی، باقر (1379). روزشمار تاریخ ایران، تهران: نشر گفتار.
فوکو، میشل (1389). دیرینه‏شناسی دانش، ترجمة عبدالقادر سواری، تهران: نشر گام نو.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1380). تضاد دولت و ملت: نظریة تاریخ و سیاست در ایران، ترجمة علی‏رضا طیب، تهران: نشر نی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1391). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسلة پهلوی، ترجمة محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
کسروی، احمد (1363). تاریخ مشروطة ایران، تهران: امیرکبیر.
محبوب نریمانی، الهه و بهزاد نعمتی (به کوشش) (1384). گزیدة عکس‏های تاریخی موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد: انتشارات سازمان کتاب‏خانه‏ها، موزه‏ها، و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
محمد‏زاده، محمد (1389). کهن پرتره‏های ایران، مشهد: دانش موسوی.
مستوفی، عبدالله (1386). شرح زندگانی من، ج 1، تهران: هرمس.
میلز، سارا (1388). گفتمان، ترجمة فتاح محمدی، زنجان: نشر هزارة سوم.
میلز، سارا (1389). میشل فوکو، ترجمة داریوش نوری، تهران نشر مرکز.
ناطق، هما (1358). مصیبت وبا و بلای حکومت، ج 2، تهران: نشر گستره.
هیندس، باری (1390). گفتارهای قدرت از هابز تا فوکو، ترجمة مصطفی یونسی، تهران: پردیس دانش.
 
Cadava, Eduardo (1997). Words of Light: Theses on the Photography of History, London: Princeton University Press.
Foucault, Michel (1978). The history of sexuality, Vol. I: An Introduction, translated from the French by Robert Hurley, New York: Vintage books.
Foucault, Michel (1981). The order of discourse, in the Untying the Text: a Post-Structuralist Reader by Robert Young, London: Routledge and Kegan Paul, Boston.
Foucault, Michel (1982). ‘The Subject and Power’, Critical Inquiry, Vol. 8, No. 4.
Foucault, Michel (1988). Politics, Philosophy, Culture: Interviews and other writing, United states of America: Rouledge, Chapton & Hall.
Foucault, Michel (1995). Discipline and Punish: the birth of the prison, trans. Alsn Sheridan, United states of America: Random House.
Hall, Stuart (1992). Formation of Modernity, Introduction to sociology, London: Polity Press.
Warner Marien, Mary (2010). Photography: a Cultural History, London: Pearson Education.