نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه خوارزمی.

2 استاد پژوهشکده تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

3 دانش‌آموختة دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه خوارزمی و کارشناس پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

بلوچستان از ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی پیچیده‌ای برخوردار است. ترکیب جمعیتی شهر زاهدان از ملیت‌ها، طوایف و اقوام مختلف تشکیل شده و مجموعه‌ای پیچیده و ناهمگون بوده است. قوم بلوچ بیشترین شمار جمعیت را تا پیش از دوره پهلوی اول داشت ولی به تدریج به دلیل مهاجرت از شمار آنها کاسته شد بررسی زمینه‌های شکل‌گیری و تغییرات این ویژگی جمعیتی در شهر زاهدان ضروری است. این نوشتار درصد است تا با بررسی تحلیلی اسناد و منابع کتابخانه‌ای به این پرسش پاسخ دهد که عناصر اجتماعی و فرهنگی- مذهبی چه تأثیری در روند مهاجرت بلوچ‌ها از زاهدان در دوره مورد نظر داشتند؟. نتیجه بررسی نشان می‌دهد، عوامل فرهنگی و مذهبی، از مولفه‌های  بسترساز و تکمیل‌کننده روند مهاجرت در زاهدان دوره پهلوی اول بود. پیوندهای خویشاوندی و خاستگاه اجتماعی مشترک قوم بلوچ در کشورهای اطراف سبب می‌شد تا شماری از ساکنان بومی این منطقه که به دلایل اجتماعی و اقتصادی (مانند تنگناهای ناشی از سلسله مراتب اجتماعی و سنن حاکم بر ساکنان بومی) به آن‌سوی مرزها مهاجرت کنند.

کلیدواژه‌ها

احمدی، حمید ، قومیت و قومیت گرایی در ایران.
اعتماد‌السلطنه، محمد حسن خان، مراﺓ‌البلدان، تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران،1367.
اعتمادالسلطنه، مراه‌البلدان، تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران،1367.
باقر سلمان نجار، حلم الهجره للثروت: الهجره والعماله المهاجرت فی الخلیج [الفارسی]،بیروت: مرکز دراسات وحده العربیه، 2001.
تقوی نعمت‌الله ، مهاجرت‌های روستا- شهری، درآمدی جامعه‌شناختی بر نظریه‌ها، تبریز: ستوده، 1371،
جردن، تری و لستر راونتری ، مقدمه‌ای بر جغرافیای فرهنگی،ترجمه سیمین تولایی و محمد سلیمانی،تهران: پژوهشگاه فرهنگ،هنر و ارتباطات، 1380.
جهانبانی، امان‌الله. سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن. تهران: بی‌نا، 1338.
جهانبانی، امان‌الله، عملیات قشون در بلوچستان، تهران: چاپخانه مجلس،بی‌تا.
جهانبانی، امان‌الله ، مجله قشون، مهر1308، سال8.
حائری، محمد‌، «توصیف ساختمانی گروه اسمی در زبان بلوچی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس،1369
حاج حسینی، حسین ، «‌سیری در نظریه‌های مهاجرت»، راهبرد،ش41، (پاییز1385‌)،ص 37.
حسین محبوبی اردکانی، تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران،ج2،تهران: دانشگاه تهران،1376.
ذبیح الله ناصح، بلوچستان،بی جا: ابن سینا، 1345.
رضا‌شاه پهلوی،  سفرنامه مازندران، مرکز پژوهش‌ و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی، تهران: 1305
زاهد زاهدانی سید سعید ،.« نظریه‌ای در مورد مهاجرت با توجه به نمونه ایران»، مجله علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دوره 2، ش1 (مسلسسل5)، پاییز 1375،صص2-3
زرین کلک، بهناز ، اسنادی از روابط ایران و انگلیس ( 13230-1325)، تهران: سازمان اسناد. 1382.
زنجانی، حبیب‌الله، مهاجرت، تهران: سمت. 1380.
سایکس، سرپرسی ، سفرنامه یا ده هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری،چ2، تهران: کتابخانه این سینا،1336  .
شکوئی، حسن ،  فلسفه‌های محیطی و مکتب‌های جغرافیایی،تهران: موسسه گیتاشناسی،1382،
فیلد‌، هنری ، مردم شناسی ایران،ترجمه عبدالله فریار ، تهران: کتابخانه ابن سینا، 1343،صص 281و287-288.
کریمی پور، یدالله‌، ایران و همسایگانش(منابع تنش و تهدید)، تهران: جهاد دانشگاهی تربیت معلم، 1379
مابریلی، جیمز ، عملیات در ایران،( جنگ جهانی اول 1914- 1919)، ترجمه: کاوه بیات،تهران: رسا،1369.
مکی حسین ، تاریخ بیست سالة ایران، ج4-5، تهران: امیر کبیر، 1362.
ملکشاهی، هاشم، «‌‌انگلیس و جدایی بلوچستان »، تاریخ معاصر ایران، س12، ش45، بهار 1387.
ناصری نیا، محمدرضا، شناخت تاریخی بلوچستان، دوره قاجار و قبل از آن، تهران: عقیل،1388.
اسناد کتابخانه ملی و سازمان اسناد ایران(با نام اختصاری: ساکما)
02404-21 ؛ 02413-21؛ 240-3528‌ ؛ 240000439 ؛240018650.
اسناد مرکز اسناد وزارت امور خارجه(با نام اختصاری: ماواخ) پرونده‌های :
؛SH1304-53-p5-11؛  SH1304-53-p5-21, 22؛ SH1307-K52-P4-5؛ SH1307-K52-P4-6؛
 SH1314-K59-P48-49؛ SH1314-K59-P48-55؛ SH1314-K59-P48-61؛ SH1316-K59-P6-7
اسناد کتابخانه و مرکز اسناد مجلس (با نام اختصاری: ماکم)
02404-21 ؛ 02413-21
 
Bogue, Donald J.,"International Migration: What is Driving it? What is its Future,?", Population Research Center and Center on Aging, Chicago: University of Chicago. 2010.
Janmahmad, The Baluch Culture Heritage ,Karachi: royal book Co.,1982,p.125-130
Mahmud, Hasan, Atish Dipankar, Md. Abdus Sabur, Sharmin Tamanna. ” International Migration, Remittances and Development”. Journal of Sustainable Development, Vol.2, NO.1, 2009, p.149.
Massey, Douglas S., Joaquin Arango, Graeme Hugo, Ali Kouaouci, Adela Pellegrino,J. Edward TaylorSource,"Theories of International Migration: A Review and AppraisalAuthor(s)", Population and Development Review, Vol. 19, No. 3, pp. 431-466,(Sep., 1993).