نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ/ادانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف اباد، اصفهان/ ایران

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد، اصفهان/ایران

3 استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی/ واحد نجف آباد/ اصفهان/ ایران.

چکیده

مقارن شدن گسترش و نفوذ مهرپرستی با ظهور مسیحیت در اروپا موجب نزاع بین آنها گردید و در نهایت، مسیحیت توانست بر میتراپرستی فایق آمده و بسیاری از شعایر آن را به خود گیرد. بر این اساس باید ریشه‌های مسیحیت را در جهان‌بینی میتراییسم جستجو کرد. هدف از این پژوهش، بررسی روند تأثیرپذیری مسیحیت از میتراپرستی و شباهت شعایر و باورهای آنها است. پرسش اصلی در این پژوهش: «پیامد‌های اجتماعی جامعه مسیحی که به‌واسطه تأثیرپذیری مسیحیت از میتراییسم چگونه است و به چه شکل توانست خودنمایی کند؟» و فرضیه مطروحه: «شباهت‌هایی که آشکارا نشان از میتراپرستی بر مسیحیت می­باشد، تأثیر منطقی مسیحیت از آیین میتراییسم دارد.» می­باشد. این پژوهش بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی-تحلیلی است. چگونگی گردآوری اطلاعات در این پژوهش به‌روش اسنادی (کتابخانه‌ای) است که بر اساس آن کلیه منابع و شواهد تاریخی مورد مطالعه و فیش‌برداری قرار خواهند گرفت. نتایج حاصل بدست‌آمده، اقتباس شعایر میتراییسم ازجمله حربه‌های روحانیون مسیحی در جذب سنّت‌ها و باورهای میترایی و تبدیل آنها به شاخصه‌های ایمانی آیین مسیحیت بود. این تأثیرات در بسیاری از مبانی مسیحیت همچون غسل تعمید و شام آخر، به­وضوح قابل­مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

استرابو (بی­تا). جغرافیای استرابو، سرزمین­های زیر فرمان هخامنشیان. ترجمه: همایون صنعتی­زاده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
اینهارت، ا. (1357). سرچشمه پیدایش چلیپا. ترجمه: سیروس ایزدی. تهران: نشر توکا.
باقری، مهناز (1391). بازتاب اندیشه­های دینی در نگاره­های هخامنشی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بالاتو، کلوسکا، و دیگران (1385). دین مهر در جهان باستان. ترجمه: مرتضی ثاقب­فر. تهران: انتشارات ققنوس.
بختورتاش، نصرت­الله (1380). نشان رازآمیز گردونه خورشید یا گردونه مهر. چاپ سوم. تهران: مؤسسه انتشاراتی فرهنگی فروهر.
بهروز، ذبیح (1387). تقویم و تاریخ در ایران. چاپ سوم. تهران: نشر چشمه.
پارسازاده، عبدالعلی (1395). آیین مهر بن­مایه ادیان. چاپ سوم. تهران: انتشارات آرون.
پورداود، ابراهیم (2536). یشت‌ها. جلد اول. به­کوشش بهرام فره‌وشی. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پورداود، ابراهیم (1393). اوستا. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
جنسن، هورست وولدمار (1359). تاریخ هنر. ترجمه: پرویز مرزبان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جویس، جمیز (1372). دوبلینی‌ها. ترجمه: محمدعلی صفریان. تهران: انتشارات نیلوفر.
رضایی، عبدالعظیم (1393). اصل و نسب و دین‌های ایرانیان باستان. تهران: انتشارات در.
رضی، هاشم (1381). دانشنامه ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوره ساسانی. جلد اول و چهارم. تهران: انتشارات سخن.
رضی، هاشم (1382). آیین مغان. پژوهشی درباره دین‌های ایران باستان. تهران: انتشارات سخن.
رضی، هاشم (1385). آیین مهر، تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز. چاپ دوم. تهران: انتشارات بهجت.
شاله، فلیسین (1346). تاریخ مختصر ادیان بزرگ. ترجمه: منوچهر خدایار محبی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شمیسا، سروش (1376). طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار. تهران: نشر میترا.
شورتهایم، آلمار (1387). گسترش یک آیین ایرانی در اروپا. ترجمه: نادرقلی درخشانی. تهران: نشر ثالث.
طبری، محمدبن جریر (1356). ترجمه تفسیر طبری. به­اهتمام حبیب یغمایی. جلد اول. تهران: انتشارات توس.
عطایی، امید (1389). پیامبر آریایی (ریشه‌های ایرانی در کیش جهانی). چاپ چهارم. تهران: انتشارات عطایی.
فاخوری، حنا، و الجر، جلیل (1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه: عبدالمحمد آیتی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کالج، مالکوم (2537). پارتیان. ترجمه: مسعود رجب­نیا. چاپ دوم. تهران: انتشارات سحر.
کریستن‌سن، آرتور (1386). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه: رشید یاسمی. تهران: انتشارات سمیر.
گیرشمن، رومن (1346). هنر ایران در دوره هخامنشی. ترجمه: عیسی بهنام. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مرکلباخ، راینهولد (1394). میترا (آیین و تاریخ). ترجمه: توفیق گلی­زاده. تهران: نشر اختران.
معظمی گودرزی، عزت­الله (1391). بررسی آیین­های زرتشت کهن، میترا، مسیح، مانی، مزدک و زرتشت جدید. چاپ اول. تهران: انتشارات صمدیه.
مقدم، محمد (1388). جستاری درباره مهر و ناهید. تهران: انتشارات هیرمند.
ورمازرن، مارتین (1393). آیین میترا. ترجمه: بزرگ نادرزاده. چاپ هشتم. تهران: نشر چشمه.
هاشمی‌فرد، میراحمد (2012). شناخت دنیای غرب. چاپ دوم. آمریکا: انتشارات آترهاوس.
یونگ، کارل گوستاو (1352). انسان و سمبل‌هایش. ترجمه: ابوطالب صارمی. چاپ اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
اوتران، شارل (1331). «منابع دین ترسایی2». ترجمه: علی­اصغر حریری، مجله مهر، سال هشتم، شماره 87، مرداد، 290-294.
بختورتاش، نصرت­الله (1351). «گردونه خورشید یا گردونه مهر». مجله بررسی‌های تاریخی، شماره 40، مرداد و شهریور، 100-65.
حفظی یکتا، امیر (1392). «پژوهشی در آیین مهر و میتراییسم». مجله حافظ، شماره 103، 16-7.
جوادی، شهره (1395). ««پی یتا» در مسیحیت و «گاوکشی» مقدس در آیین میترا». فصلنامه هنر و تمدن شرق، سال چهارم، شماره 11، بهار، 20- 15.
ربیع­زاده، علی (1387). «از چلیپای ایرانی تا صلیب رومی». مجله چیستا، شماره 252، آبان و آذر، 5-4.
دادور، ابوالقاسم، و میرعمادی، سیدعلی (1392). «پوشاک ایرانی ایزد مهر، نمادی شرقی در فرهنگ و تجلیات میترا در غرب»، مجله هنرهای تجسمی، دروه هجدهم، شماره 3، پاییز، 56-47.
ذاکرین، میترا (1390)، «بررسی نقش خورشید بر سفالینه‌های ایران». نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 46، تابستان، 33-23.
عناصری، جابر (1361). «دردانه­های خلوت اهورایی: بغدخت «آناهیتا»، آب بانوی محبوب و ملکه انهار، فغفور «آذر» گرمابخش جان‌ها و پاینده آتش‌ها». مجله چیستا، شماره 14، آذر، 436-410.
فتح راضی، ضیاء (1371). «انطباق یلدا و کریسمس». مجله ایران­شناسی، سال چهارم، شماره 16، زمستان، 806-803 .
وامقی، ایرج (1379). «تأثیر تمدن ایران باستان بر دیگر حوزه­های تمدنی». مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 162 و 161، بهمن و اسفند، 11-4.
نوزاد، فریدون (1353). «در پیرامون آیین مهر». مجله ارمغان، شماره 10، 596-593.
یکتایی، مجید (1349). «میتراییسم و سوشیناس مهر». مجله بررسی­های تاریخی، شماره 30، بهمن و اسفند، 126-89.
Brandenburg, H. (1966). Studien zur Mitra. Beitrage zur Waffen-und Trachtengeschichte der Antike Munster.
Hutton, R. (1991). “The Pagan Religions of the Ancient British Isles; their nature and legacy”, Blackwell.
Jameson, A. (1895). Legends of the Madonna. Boston, New York: Houghton, Mifflin, Contributor University of California Libraries.
Spera, L. (2013). “Characteristics of the Christianisation of Space in Late Antique Rome: New Considerations a Generation after Charles Pietri's Roma Christiana”, in: Cities and Gods: religious space in transition, ed. Ted Kaizer &c., Peeters, p.121-142.
Strohm, H. (2008). Mithra. Oder: Warum 'Gott Vertrag' beim Aufgang der Sonne in Wehmut zurückblickte. Munchen, Wilhelm Fink Verlag
Vermaseren M. J. (1963). “Mithras: The Secret God”, Barnes & Noble.