تحولات بهداشت عمومی و شهری تبریز در دوره رضاشاه(1304-1320شمسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز،تبریز، ایران.

2 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده
دولت قاجار در زمینه بهداشت شهری و عمومی کارنامه موفقی نداشت. این امر علاوه­بر شیوع بیماری­های مختلف، چهره مناسبی از شهرها را نشان نمی­داد. فقدان دانش جدید، تقدیرگرایی و جهل و خرافات جامعه را از بهداشت به­عنوان پدیده این­جهانی دور کرده بود. از اواخر دوره قاجار، روند تغییر با گسترش ارتباطات و فعالیت پزشکان خارجی در ایران آغاز و با تشکیل دولت رضاشاه شدت یافت. با گسترش شهرنشینی و به­جهت اهمیّت موضوعِ بهداشت و سلامت شهری و عمومی، در این دولت بر اجرای نظام پزشکی نوین تأکید شد و زمینه اجرای آن با شکل­گیری برخی نهادهای مربوطه فراهم آمد؛ ازآن جمله می­توان به «شورای عالی صَحی» در تهران و ادارۀ صحیۀ بلدیه در شهرها و نیز تصویب نظامنامه­های بهداشتی اشاره نمود. در تبریز صحیۀ بلدیه اقداماتی درجهتِ استقرار نظام جدید بهداشتی انجام داد که تا حدی در سلامت مردم و چهرۀ بهداشت شهری مؤثر افتاد اما به­نظر می­رسد به­رغم تلاش­های صورت­گرفته نتوانست نتایج قابل­توجهی به­بار آورد. عدم اختصاص بودجه کافی، کمبود کادر بهداشتی­و­درمانی، مسائل فرهنگی و باورهای پیشینِ مردم را شاید بتوان جزو این علل عدم توفیق دانست. البته مؤسسات و انجمن­های عام­المنفعه در تبریز بخشی از تغییرات بهداشت عمومی را برعهده گرفتند. مسئله اصلی این پژوهش تغییر و تحولات ساختاری بهداشت عمومی و شهری تبریزِ عصر رضاشاه است و به تبعِ آن سئوال اصلی پژوهش چگونگی استقرار و سازوکار اجرا و نتایج این تغییرات می­باشد. این مقاله با تکیه بر نشریات آن دوره، اسناد و منابع اصیل تاریخی به روش توصیفی - تبیینی، به بررسی این موضوع نشسته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله English

Public and urban health developments of Tabriz in Reza Shah Period (1304- 1320 Solar)

نویسندگان English

Abbas Ghadimi gheydari 1
Reza Mohammadi 2
1 Associated professor of History, University of Tabriz, Tabriz, Iran
2 PhD student of History, University of Tabriz, Tabriz, Iran,
چکیده English

 
The Qajar government did not have a successful record in the field of urban and public health, and this, in addition to the spread of various diseases, did not show a good image of cities. Lack of new knowledge, destiny, ignorance and superstition had kept society away from health as a world phenomenon. From the late Qajar period, the process of change began with the expansion of communication and the activities of foreign physicians in Iran, and with the formation of Reza Shah's government, this trend intensified. Due to the importance of human health in the modern era, the implementation of new medical system was emphasized in this government, and the base of its implementation was provided by the formation of some relevant institutions; these include the "Supreme Health Council" and the municipality's health department in various cities, as well as the approval of health regulations. New health institutions in cities took part in the transformation of public health. In this regard; the health of the municipality of Tabriz also took measures to establish new health system that to some extent affected the health of people and the face of urban health, but despite the impact, it did not seem to produce significant results. Insufficient budget allocation, lack of health care staff, cultural issues and people's previous beliefs may be among the reasons for the failure. The main issue of this research is the structural changes and transformations in public and urban health of Tabriz during the Reza Shah era, and consequently the main question of the research is how to establish and implement the mechanism and results of these changes. This article examines this important issue on base of publications, documents and original historical sources in a descriptive and explanatory way.

کلیدواژه‌ها English

Tabriz
Reza Shah
Municipality.regulations
Public and urban health
سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران(ساکما)شناسه سند:
290007710، 1328ق؛290000415، 1306؛  291001442، 1306 ؛ 290 -1/5591/12 ؛ 240-3/31/119 ؛ 146936/293، 1304؛ 4174-297-95: 30/1/1310؛ 115007-2069 ؛ 145653/293: 1306؛ 20/6/1306 :9971472 ؛ 1306: 9981472 ؛ 1317: 29736908 ؛ 2878/297/95: 17/8/1311؛ 2878/297/95: 12/9/1311؛ 1308: 240057396 ؛ 10339-97-293: 30/7/1319؛290/007411: 29/11/1315؛ 18734/310 : 1307 ؛ 15074/310: 1317؛  291001071، 1311؛  291003201، 1304؛ 297015030: 1309؛005000160، 1308؛  81001-1 ؛ 005000354 .
مرکز اسناد ریاست جمهوری(مارجا) شناسه 47.
مذاکرات مجلس شورای ملی، جلسه 145، دوره ششم ؛ 28/6/1306.
روزنامه آذر:  ش13، 13/جوزا/1303.
روزنامه انجمن، س1، ش146، 27/شعبان/1325.
اطلاعات: ش308، 25/6/1306؛ش408، 26/10/1306؛ش925، 21/9/1308؛ ش1983، 7/6/1312؛ ش3356، 11/10/1316.
تبریز: ش145، 3/9/1309؛ ش126، 17/12/1312 ؛ ش104، 12/11/1315؛ ش35، 20/4/1308 ؛ ش80، 1/9/1311؛ ش51، 12/5/1312؛ ش230، 20/1/1309؛ ش235، 25/1/1309؛ ش189، 14/11/1309؛ ش203، 12/12/1309؛ ش219، 11/1/1310؛ ش113، 12/10/1316؛ ش 85، 6/8/1313 ؛ ش132، 17/12/1312؛ ­ش51، 11/10/1305؛ ش49، 4/10/1305؛ ش145، 10/2/1308؛ ش10، 7/2/1317؛ ش36، 16/4/1317؛ ش21، 19/6/1305؛ ش18، 5/6/13054؛ ش21، 19/6/1305؛ ش145، 3/9/1309؛ ش126، 17/12/1312؛ ش132، 17/12/1312­؛ ش51، 11/10/1305؛ ش49، 4/10/1305 ؛ ش145، 10/2/1308؛ ش10، 7/2/1317؛ ش36، 16/4/1317؛ ش129، 2/8/1309؛ ش143، 28/8/1309؛
سهند: ش18، 17/6/1305 ؛ ش 33، 19/11/1310؛ ش114-675، 5/8/1311؛ ش57-1128،27/3/1316؛ ش61، 31/3/1316؛ ش85-930، 26/5/1314؛ ش92-654، 14/6/1311.
شاهین: ش 284، 14/11/1314؛ ش334، 26/10/1315.
روزنامه فریاد آذربایجان: ش4، 18/5/1304.
آبراهامیان، یرواند(1389)، تاریخ ایران مدرن، مترجم محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نی.
آدمیت، فریدون (1362)، امیرکبیر و ایران، تهران، خوارزمی.
ابراهیم نژاد،هرمز(1396)، نوسازی پزشکی و بهداشت عمومی در دوره قاجار، ترجمه بهزاد قربانیان­نژاد،تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام.
اسنادی از انجمن­های بلدی، تجار و اصناف(1380)، ج2، به­کوشش رضا مختاری­اصفهانی،تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اعتمادالسطنه،محمدحسن خان(1367)، مرآت البلدان، ج 2، به­کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، دانشگاه تهران.
الدر، جان(1333)، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، تهران، نور جهان.
ترابی­فارسانی، سهیلا و مرتضی ابراهیمی(1393)،«بلدیه و بهداشت عمومی در دوره پهلوی اول»، تاریخ اسلام و ایران الزهرا،س24، ش24.
توکلی­طرقی، محمد(1387)،«تجدد روزمرّه و آمپول تدیّن»، ایران­نامه، ش4، س 24.
روستایی، محسن(1382)، تاریخ طب و طبابت در ایران(از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه) به روایت اسناد، 2ج، تهران، سازمان اسناد ملی ایران.
سیف،احمد(1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران، چشمه.
شهری، جعفر(1378)، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم،ج3،تهران، رسا.
عین­السلطنه، قهرمان میرزا(1374)، روزنامه خاطرات عین­السلطنه، ج2، به­کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران، اساطیر.
فلور، ویلم (1386)، سلامت مردم ایران در دوره قاجار، ترجمه ایرج نبی­پور،بوشهر،دانشگاه علوم پزشکی.
فلور، ویلم (1393)، بیمارستان­های ایران در زمان صفویه و قاجار، ترجمه ایرج نبی­پور،بوشهر،دانشگاه علوم پزشکی.
فلور،ویلم (1371)، اتحادیه­های کارگری و قانون کار در ایران1941-1900،ترجمه ابوالقاسم سری،توس، تهران.
قریشی­زاده، محمدعلی (1393)، «تاریخچه روانپزشکی در تبریز»، روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، س20، ش1.
گنج­بخش زمانی،محسن(1389)،«توسعه بهداشت در اواخر دوره قاجار»، تاریخ پزشکی، س2،ش3.
لمتون،آن.کی.اس.(1379)، نظریۀ دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران، گیو.
لینگمن،ای.آر. (1395)،«گزارشی درباره وضعیت مالی و بازرگانی ایران»، در: وضعیت مالی و اقتصادی ایران در دوره رضاشاه، ترجمۀ شهرام غلامی، تهران: تاریخ ایران.
مجتهدی،علی اصغر(1341)، تاریخ جمعیت شیروخورشیدسرخ تبریز، تبریز، شفیق.
محمود میرزا قاجار(2020)، ضیاء المحمود، به کوشش شهرام کیانی، مقدمه تورج اتابکی، بی­جا، ایران آکادمیا.
مختاری­اصفهانی،رضا(1392) «بلدیه و مشروطه­خواهی در ایران» در: انقلاب مشروطه ایران، ویراستۀ هوشنگ شهابی و ونسا مارتین، ترجمه محمدابراهیم فتاحی،تهران، پارسه.
مشکور، محمد جواد (1352)، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران ، انجمن آثار ملی.
ملک زاده، الهام (1392)، مؤسسات خیریه رفاهی بهداشتی در دوره رضاشاه، تهران، تاریخ ایران.
ناطق، هما(1358)، مصیبت وبا و بلای حکومت، تهران، گستره.
نفیسی، سعید(1344)، تاریخ شهریاری شاهنشاه رضاشاه پهلوی؛ از 3 اسفند 1299 تا 24 شهریور 1320، تهران، انتشارات شورای مرکزی جشن­های بنیادگذاری شاهنشاهی ایران.
نفیسی، نسرین و مهدی نفیسی(1380)، نبض حیات (در گذر طب سنتی و طب نوین ایران)، زندگی و آثار دکتر ابوتراب نفیسی، اصفهان، نقش خورشید.
دوره 10، شماره 2
پاییز و زمستان
اسفند 1399
صفحه 119-142

  • تاریخ دریافت 10 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری 15 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش 27 آبان 1399