تاثیر نهاد «مجلس تحقیق مظالم» بر مناسبات قدرت در عصر ناصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده
مجلس تحقیق مظالم نهادی است که در عصر ناصری برای رسیدگی شخص شاه به عرایض و تظلمات عامۀ مردم تأسیس شد.عموما انگیزۀ دولت قاجاریه‌از راه‌اندازی چنین نهادی را به تلاشی جهت برساختن تصویر شاهنشاه دادگستر از ناصرالدین شاه تقلیل داده‌اند؛ درحالی که جدیت شاه در مطالعۀ عرایض در طول چند دهه و حتی تداوم فعالیت این نهاد در عصر مظفری، احتمال وجود کارکردهای متنوع آن را برای دولت قاجاریه بیشتر می‌کند. پرسش ما این است که نهاد مجلس تحقیق مظالم چه کارکردی در روابط شاه با حکام و سایر گروه‌های مسلط در ولایات و همچنین دیوان سالاران حکومت مرکزی داشت؟ و در ارتباط شاه با مردم به واسطۀ این نهاد، افزون بر نمایش عدالت گستری شاه، چه منافعی برای دربار نهفته بود؟ فرض ما این است که دربار قاجاریه‌از این عرایض برای دست یابی به تصویری دقیق تر از شیوۀ حکمرانی در ولایات بهره می‌برد و از آزادی عمل حکام و سایر گروه‌های مسلط در آن مناطق می کاست.همچنین با اخباری که‌از این عرایض به دست می‌آورد تلاش می‌کرد از تبانی دیوان سالاران حکومت مرکزی با حکومت ولایات که می‌توانست برای شاه‌از هر دو منظر سیاسی و اقتصادی بسیار مخرب باشد جلوگیری کند. از سویی عریضه نگاری‌ها سبب می‌شد توده‌های مردم در مواجهه با بهره کشی‌های نخبگان حاکم، پیش از آن که به تقویت پیوندهای افقی در میان یکدیگر بیندیشند در فکر برقراری پیوند عمودی با رأس هرم قدرت یا شاه باشند و به‌این ترتیب از اندیشۀ نیرومند ساختن پیوندهای افقی که می‌توانست به وزنۀ جدیدی در معادلات قدرت تبدیل شود و قدرت شاه را بیشتر به چالش بکشد منصرف شوند.روش پژوهش توصیفی-تبیینی با استفاده‌از اسناد درجۀ اول به ویژه عرایض مجلس تحقیق مظالم در عصر ناصری است. چهارچوب نظری پژوهش برگرفته‌از دیدگاه پاتریشیا کرون در توصیف ساختار حکومت های پیشامدرن و مناسبات قدرت در آن دوران است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Impact of the" Majlese tahgige mazalem” on Power Relations in the Nasser- ul dinshah era

نویسنده English

Mehdi Mirkiaei
Assistant Professor of History, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده English

The "Justice Fund", which was later renamed the " Majlis to investigate the injustices ", is an institution established in the Nasseri era for the Shah to handle the people's petitions. , while the Shah's seriousness in studying petitions from the beginning to the end of his reign increases the possibility of its various functions. Our question is, what was the role of the " Majlis to investigate the injustices " in the Shah's relations with the governors and other dominant groups in the provinces, as well as the heads of central government departments? Also, what does the Shah benefit from the communication he established with the people with the help of this institution, apart from propaganda? Our assumption is that the Qajar court used these petitions to obtain a more accurate picture of the governing style of the provinces. He also tried to prevent the heads of central government departments from colluding with the provincial government with the news he received from these petitions. These conspiracies were both politically and economically harmful to the Shah. On the other hand, petitions caused the masses to seek help from the Shah when they were exploited by the dominant groups and to have no incentive to strengthen the popular groups. The strengthening of these groups and factions was not in the interest of the government. The theoretical framework of the research is derived from Patricia Crohn's view in describing the structure of pre-modern governments and power relations at that time.

کلیدواژه‌ها English

Nasser- ul dinshah era
Majlese tahgige mazalem
Arayz‌-e 'āmme
Sandogh-e Edalat
آدمیت، فریدون،(1387) اندیشه‌ی ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار،تهران: خوارزمی.
آل داود،سیدعلی،(1384) نامه‌های امیرکبیر، تهران: نشر تاریخ ایران.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، (1371) روزنامه‌ی خاطرات اعتماد السلطنه، به کوشش ایرج افشار، چهارم، تهران، امیرکبیر.
امانت، عباس، (1385) قبله‌ی عالم، ترجمه حسن کامشاد،تهران: کارنامه.
جعفری مذهب،محسن،(1388)سال های بدون صدراعظم،گنجینۀ اسناد،سال نوزدهم،دفتردوم،17-26
سعیدی، حوریه ،(1388) شاه و جناب آقا،تهران:نشر تاریخ ایران.
سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر، (1361) وقایع‌اتفاقیه،تهران: امیرکبیر.
صفایی، ابراهیم ،(1355) اسناد سیاسی دوران قاجاریه، تهران:بابک.
عباسی، محمدرضا، (1372) حکومت سایه‌ها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
کاساکوفسکی، ولادیمیر آندریوویچ، (1355) خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمۀ عباس قلی جلی، تهران: کتاب‌های سیمرغ.
کرون،پاتریشیا،(1393) جامعه‌های ماقبل صنعتی،ترجمه مسعود جعفری،تهران:ماهی.
گل محمدی،علی،(1397) صندوق عدالت، تداوم سنت یا زمینه ساز تجدد، گنجینه اسناد، پاییز 1397،سال بیست و هشتم، دفتر سوم،94-116
ارتین، ونسا، (1390) عهد قاجار، ترجمه‌ی حسن زنگنه،تهران: ماهی.
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، میکروفیلم شماره2929، سند شماره324  ؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره049؛ میکروفیلم شماره2929، سند شماره075 ؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره085؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره136؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره205؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره202؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره151؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره030؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره101؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره102؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره066؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره092؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره173؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره157؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره168؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره176؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره172؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره148؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره167؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره175؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره166؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره154؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره158؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره152؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره165؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره174؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره141؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره119؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره136؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره147؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره288؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره237؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره230؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره200؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره023؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره024؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره056؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره058؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره066؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره097؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره199؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره026؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره099؛میکروفیلم شماره2929، سند شماره116؛
دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 21
بهار و تابستان
شهریور 1400
صفحه 295-318

  • تاریخ دریافت 02 شهریور 1400
  • تاریخ بازنگری 21 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش 30 آذر 1400