نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری تاریخ صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور و دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد گروه تاریخ ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

پرداختن به طبقات اجتماعی در ادوار تاریخی، گشودگی به فهم وضعیت فعلی و برون رفت از انسدادهای اجتماعی حاضر را از ناحیه تدقیق در متون تاریخی فراهم می­کند. پژوهش حاضر مطالعه تواریخ محلی را جهت استخراج معیارهای بازتاب طبقات اجتماعی در این متون و احصاء میدان­های طبقات اجتماعی بررسی می­کند. سؤال اصلی پژوهش آن است که معیارهای بازتاب طبقات اجتماعی در تاریخ اجتماعی تواریخ محلی، دایر بر کدام نوع از حجم، ترکیب و تبدیل­پذیری سرمایه در میادین طبقات اجتماعی است؟ براین اساس فرضیه اصلی پژوهش آن است که ساختار طبقاتیِ مستتر در تاریخ اجتماعی عصر صفوی بر سلسله­مراتب هرمیِ سرمایه دلالت می­کند. این پ‍‍‍ژوهش با استفاده از کدگذاری سه مرحله­ای داده بنیاد و با اتکاء بر ساختارگرایی تکوینیِ پیر بوردیو، در خصوص میدان­های طبقات و سرمایه­های چهارگانه آنها و به استناد پنج منبع تاریخ­نگاری محلی اعم از احیاءالملوک، تاریخ گیلان، تاریخ گیلان و دیلمستان، شرفنامه و تاریخ خانی تدوین شده‌ است. نتیجه پژوهش حاضر آن است که میدان حکمرانی یا دربار در تواریخ محلی بالاترین حجم، میزان ترکیب و میزان تبدیل­پذیریِ سرمایه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نمادین را برای طبقات مستتر در آن بر داشته است. میدان تجارت و مالکیت در مرتبه دوم و میدان فرهنگ، شعر و هنر در مراتب بعدی قرار دارند. همچنین در پایین­ترین مرتبه، میدان اجتماع است که کمترین حجم، میزان ترکیب و میزان تبدیل­پذیریِ انواع سرمایه را برای طبقاتِ آن در بر داشته است.
*(این مقاله، برگرفته از طرح پسادکتری در طرح تفاهم نامه ­ای صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) و دانشگاه اصفهان با عنوان «بازتاب تاریخ اجتماعی شیعیانِ امامیِ ایران در تواریخ محلی عصر صفویه» است.)

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract

The framework social history of Iran's Shiites in the texts of local chronicles of the Safavid era

Dealing with social classes in historical periods provides openness to understanding the current situation and getting out of the current social blockages from the area of scrutiny in historical texts. The present research examines local chronicles in order to extract the criteria of reflection of social classes in these texts and the statistics of social class fields. The main question of the research is that the criteria of reflection of social classes in the social history of local chronicles depend on which type of volume, combination and convertibility of capital in the fields of social classes? Therefore, the main hypothesis of the research is that the camouflaged class structure in the social history of the Safavid era indicates the pyramidal hierarchy of capital. This research has been compiled using the three-stage coding of foundation data and relying on the developmental structuralism of the contemporary sociologist, Pierre Bourdieu, regarding the fields of classes and their quadruple capitals and is based on five sources of local historiography of the Safavid era, including Aḥyā al-Mulūk, Gilan history, Gilan and Daylamān history, Šarafnāmeh and Ḵānī history. The result of the current research is that the field of governance or court in local chronicles has the highest volume and amount of combination and the amount of transformation of social, economic, cultural and symbolic capital for the hidden classes in it. The field of trade and property is in the second place and the field of culture, poetry and art is in the next ranks. Also, in the lowest order, it is the field of community, which has the lowest volume and lowest amount of composition and conversion of all types of capital for its classes.

Introduction: Historical works, including chronicles, provide the raw materials needed by researchers to compile social history. One of these types of works is local chronicles, which the author tries to analyze and examine the contents of several of them. In the Safavid era, one of the components of Shiite social history is the description and evolution of the social classes of the society. Apart from religion (in the case of Sunnis), none of the indicators of blood, color, race and nationality were involved in obtaining positions and promoting the social base, and to a large extent, virtue and social power played an important role in raising the status and being close to the top of the pyramid, that is, the king. Of course, this does not mean that the class antagonism disappeared and separate social classes did not exist, rather it moves from a static situation to a flow where status distinctions are defined and reproduced over time in relation to cultural objects. In the Safavid era, the concept of capital can be considered in four economic, social, cultural and symbolic dimensions to show important resources (attitudes, habits, entertainments, tastes, beliefs and traditions) that are used in the daily life of people and define the space of social stratification based on class from the point of view of capital. In this era, with these four types of capital and the habits of each class as a model, three factors are influential in capital, including volume, composition and direction.

The main question of the research is that the criteria of reflection of social classes in the social history of the local chronicles of the Safavid Shia government depend on which type of volume, combination and convertibility of capital in the fields of social classes?

The current research has focused on the hypothesis that the camouflaged class structure in the social history of the Shiite Safavid state indicates the pyramidal hierarchy of capital.

Methods: This research has been compiled using the three-stage coding of foundation data and relying on the developmental structuralism of the contemporary sociologist, Pierre Bourdieu, regarding the fields of classes and their quadruple capitals and is based on five sources of local historiography of the Safavid era, including Aḥyā al-Mulūk, History of Gilan, History of Gilan and Daylamān, Šarafnāmeh and Ḵānī history, and it has been tried to examine the framework of social history in the local chronicles of the Safavid Shia government by using these.

Conclusion: Re-reading local chronicles as one of the important platforms for studying social history can help to open up our understanding of Iran's social structure in the transition of history.
In this regard, by moving away from the conventional two-stage coding, which has fewer possibilities to pass from the data level to the abstraction and analysis level, and using the three-stage coding available in the foundation's data method, the social classes of different social fields were extracted based on the criteria of introduction and representation of classes by historians of local chronicles were examined based on Bourdieu's theoretical apparatus (formative structuralism). These findings show that the social classes in terms of accumulation and volume and composition and route of capital, have been drawn, respectively, from the field of governance, to the fields of business and property, and then to the field of Shariat, and the fields of culture, poetry, literature, and art, and finally to the field of daily life. This class structure is indicative of a pyramidal structure in the social structure of the Safavid era, which oversees the accumulation of capital and its volume, composition, and transformation path, from top to bottom. At the same time, the relative dispersion of types of capital among fields and social classes, with different volume, composition, and convertibility, indicates a relatively less discriminatory social structure in the Safavid era. Of course, the test of this claim definitely requires an independent survey.

Keywords: Social history, social classes, habits, capital, local chronicles, Safavid.

قرآن کریم.
آرام، محمدباقر(1386)، اندیشه تاریخ­نگاری عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
انصاری، ابراهیم(1378)، نظریه­های قشربندی اجتماعی و ساختار تاریخی آن در ایران، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بدلیسی، شرف خان(1343)، شرفنامه، تهران: مطبوعات علمی.
بهرام­نژاد، محسن(1398)، مقدمه­ای بر شناخت مبانی و زیرساخت­های هویت سیاسی-ملی دولت صفوی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
ترکمان، اسکندربیک(382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، با اهتمام ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
جعفری، علی­اکبر(1377)، «اصفهان در ایام صفویان»، پایان­نامه مقطع ارشد، اصفهان: دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
حسینی استرآبادی، سیدحسین بن مرتضی(1366)، تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی.
خاتون آبادی، سیدعبدالحسین(1352)، وقایع السنین و الاعوام یا گزارش­های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال 1195هجری، به تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
خواندمیر، غیاث الدین(1333)، حبیب­السیر، با مقدمه جلال­­الدین همایی، تهران: خیام.
دلاواله، پیترو(1370)، سفرنامه، ترجمه شعاع‌الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
رحیمی­فر، مهناز؛ سعیداف، عبدالقهار(1392)، «موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه به استناد وقف­نامه‌ها»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره4، شماره12، صص69-41.
روملو، حسن(1349)، احسن‌التواریخ، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
رویمر، هانس روبرت(1380)، ایران در راه عصر جدید، ترجمه آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
ریتزر، جورج(1395)، نظریه جامعه­شناس، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نی.
سلطانیان، ابوطالب(1395)، «چگونگی کنش پادشاهان صفوی با طبقه کشاورز و روستایی»، تاریخ اسلام و ایران، دوره26، شماره30، صص166-141.
سیستانی، ملک شاه حسین بن ملک غیاث الدین محمد بن شاه محمود(1344)، احیاءالملوک، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
شورمیج، محمد(1400)، «بررسی مقایسه­ای تاریخ­نگاری علی لاهیجی و عبدالفتاح فومنی»، تاریخ اسلام، شماره85، صص130-101.
شوشتری، قاضی سیدنورالله(1377)، مجالس المؤمنین، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
صفت­گل، منصور(1381)، ساختار نهاد و اندیشه دینی درایران عصر صفویه، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
عزیزی، مهین(1394)، «اقشار اجتماعی دوره صفویه از شاه­عباس اوّل تا پایان شاه عباس دوم»، پایان­نامه مقطع ارشد، قزوین: دانشگاه بین­المللی امام خمینی(ره)، دانشکده علوم انسانی.
فارابی، شهین؛ ادریسی، مهری(1393)، «بررسی تطبیقی مسائل اجتماعی در تواریخ محلی و سلسله­ای عصر شاه عباس اول صفوی»، تاریخ­های محلی ایران، سال دوم، شمار3، صص34-18.
فوران، جان(1377)، مقاومت‌شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از ص‍ف‍وی‍ه‌ ت‍ا س‍ال‌ه‍ای‌ پ‍س‌ از ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام، ترجمه احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
فومنی، عبدالفتاح(1349)، تاریخ گیلان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کاتب­ اصفهانی، عمادالدین(1356)، نصره الفتره و عصره الفطره، تلخیص بنداری اصفهانی با نام زبده النصره و نخبه العصره، ترجمه محمدحسین جلیلی با نام تاریخ سلسله سلجوقیان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کرایب، یان(۱۳۸۲)، نظریه‌های اجتماعی کلاسیک، ترجمه شهناز مسمّی­پرست، تهران: آگه.
کشاورز، زهراسادات و همکاران(1396)، «تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه»، تاریخ اسلام و ایران، دوره27، شماره34، صص167-139.
کشاورز، زهراسادت و همکاران(1398)، «بررسی ماهیت کارکردی ساختار سیاسی با تأکید بر کارکرد نظام اجتماعی در فرآیند تمدّنی دولت صفویه»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، دوره9، شماره1، صص297-271.
کوزر، لوئیز(۱۳۷۳)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.
گرب، ادوارد(1373)، نابرابری اجتماعی: دیدگاه­های نظریه­پردازان کلاسیک و معاصر، ترجمه محمد سیاهپوش و احمدرضا غرو­ی­زاد، تهران: معاصر.
 گیدنز، آنتونی(۱۳۸۷)، جامعه­شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نی.
لاهیجی، علی بن شمس الدین(1352)، تاریخ خانی، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مرعشی، سید ظهیرالدین بن سید نصرالدین(1364)، تاریخ گیلان و دیلمستان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: اطلاعات.
مهدی­آبادی، زینت(1391)، «سیستان در عهد صفویان (سیاست، اجتماع و فرهنگ)»، پایان­نامه مقطع ارشد، قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی.
میرزارفیعا، محمدرفیع بن حسن(1385)، دستورالملوک، ترجمه علی کردآبادی، به کوشش و تصحیح محمداسماعیل مارچینوفسکی، تهران: مرکز اسناد و تاریخ وزارت امور خارجه.
میرزاسمیعا، محمدسمیع(1368)، تذکره­الملوک و سازمان اداری حکومت صفوی، ترجمه مسعود رجب­نیا، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر.
مینورسکی، ولادیمیر(1368)، سازمان اداری حکومت صفویان (یا تعلیقات مینورسکی بر تذکرة‌الملوک)، ترجمه مسعود رجب­نیا، حواشی و مقدمه محمد دبیرسیاقی، تهران: امیر کبیر.
Bourdieu, Pierre, (1984), Distinction: A Social Critique of the Judgement of Teste, Translated by: R. Nice, London: Routledge.
Bourdieu, Pierre, (2000), Pascalian Meditations, Translated by Richard Nice. Oxford: Polity Press.
Cook, J. M. (2014), Describing Counselors Social Class and Socioeconomic Status Understanding and Awareness, Dissertation submitted to the faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy.
Creswell, John W. (2014), Research Design: Qualitative, Quantitative and Mixeds Approaches. California: Sage.
Gilbert, D. (2003), The American Class Structure – In an Age of Growing Inequality, California: Thompson Whadsworth.
Jenkins, Richard, (1992), Pierre Bourdieu, London: Routledge.
Liu, W. M., Soleck, G., Hopps, J., Dunston, K. and Pickett, T. Jr. (2004), “A New Framework to Understand Social Class in Counseling: The Social Class Worldview Model and Modern Classism Theory”, Journal of Multicultural Counseling and Development, 32(2): 95–122.
Marx, K. (1971), A contribution to the critique of political economy. London: sage publication.
Muntaner, C., Eaton, W. W. and Diala, C. C. (2000), “Social Inequalities in Mental Health: A Review of Concepts and Underlying Assumptions”, Health, No. 4(1): 89–113.
Reid, James J. (2000), Studies in Safavid Mind, Society and culture, Costa Masa, CA: Mazda Publishers.  
Savage, M. (2000), Class Analysis and Social Transformation, Buckingham: Open University Press.
Turner, Jonathan H. (1998), The Structure of Sociological Theory. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company.
Veblen, Thorstein. (1965), The Theory of the Leisure Class, New York: Modern Library.