نوع مقاله : ویژه نامه تاریخ اجتماعی زن د رهنر و جامعه ایران و جهان باستان پیرامون آن(سردبیر مهمان ویژه نامه: دکتر اسماعیل سنگاری)

نویسنده

دانش آموخته دکتری ایرانشناسی و پژوهشگر بنیاد ایرانشناسی، تهران، ایران

چکیده

  فرهنگ ایرانی در هردوره خصوصیاتی را در مورد زن آرمانی درنظر گرفته که از قدیمی‌ترین دوران توسط نقوش و بعد از آن به‌‌صورت مکتوب بیان شده است. پژوهش درباره این موضوع اهمیت بسیاری دارد و راهگشای مناسبی برای تحلیل گوشه‌ای از فرهنگ و تفکر ایرانی در مورد زن است. بخصوص اینکه این بررسی در دوره باستان که ریشه‌های تفکر ایرانی متعلق به آن است، انجام شود و ازآنجاکه استفاده از منابع مکتوب اصلی متعلق به هردوره زمانی، برای تحقیق این موضوع ضروری است و فراوانی منابع مکتوب باستان در دوره ساسانی بارز است، در این مقاله تلاش شد این موضوع در دوره ساسانی بررسی و تحلیل شود. شیوه گرد‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و شیوه تحقیق توصیفی-تحلیلی است. منابع اصلی موردنظر نیز متون فارسی میانه هستند. یافته‌ها نشان می‌دهد که خصوصیات زن آرمانی در دوره ساسانی در ارتباط با جایگاه مادری و همسری تعریف شده است و علاوه‌بر آرمان‌هایی در زمینه زیبایی ظاهری زن، در حوزه اخلاقی نیز انتظاراتی مانند اطاعت و فرمانبری از همسر، وفاداری و تعهد، رسیدگی و تربیت فرزند و همچنین استقلال مالی و تدبیر اقتصادی وجود داشته است که علیرغم نگاه مردسالارانه همگی بر اهمیت نقش زن در خانواده تصریح آشکار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Extended Abstract

Analysis of the concept of ideal Iranian woman in the position of wife and mother

Case study: Sassanian period

 

Introduction: A woman, even in the early days, as an important and mysterious being, had the important ability to bear children and continue the generation and whether in later periods under the shadow of male power, it has always been considered and due to her natural and important duties, there have always been expectations from her which has been a sign of society's ideals of a desirable and worthy woman. Iranian women have not been exempted from this issue. Patterns of women on objects and various other fields from the most ancient times to present, in the plateau of Iran. It can express the image of the ideal and desired woman in every period in different dimensions. Iranian sages and wise men in every period have proposed characteristics of an ideal woman who is suitable for marriage and starting a family. Research on this topic is very important because it is a suitable way to analyze a part of Iranian culture and thinking about women. Especially, this investigation should be done in the ancient period to what the roots of Iranian thoughts belong. Since the use of original written sources belonging to each time period is necessary for the research on this topic and the abundance of ancient written sources in Sassanian period is obvious. In this article, an attempt has been made to investigate and analyze this issue in Sassanian period.

Research questions: This research seeks to answer this main question that what were the qualifications expected of an Iranian woman as a mother and wife during the Sassanian period? Also, this important sub-question is considered, how the components of the ideal woman were chosen.

Purpose: The purpose of this article is also a review and analysis of the characteristics and characteristics of an ideal and decent Iranian woman in the position of a wife and mother in the Sassanid period.

Background: The review of the research conducted in the field of Iranian women's studies in the ancient period shows that in general two categories of works are significant: 1. The works that have examined the issue of women in ancient Iran in a general way and in a wider period of time that in the meantime, some have investigated it in the ancient Iranian society and some have investigated it at the family level. Works that have examined the issue of women separately in a specific period or special sources. While emphasizing the value of each two categories of works, research showed that the focus of both categories is on the position of women and her rights and not her ideal qualities. Some works have briefly and implicitly mentioned the ideal characteristics of women but it is not enough, especially since these materials are not related to the Sassanid period either. Therefore, this article tries to compensate for this lack and to analyze and research the characteristics of the ideal Iranian woman in the role of wife and mother in the Sassanian period.

Methodology: The method of collecting information is library and the main sources of this research are Middle Persian Texts and secondary sources include Avesta, archeological documents and secondary sources related to the Sassanian period. The research method is descriptive-analytical. In this way, the ideal female component is extracted from the main sources and then evidence is given for it and in order to analyze it, its cultural background is also stated.

Findings: The findings show that the characteristics of an ideal Iranian woman in Sassanian period were related to the position of wife and mother, and these two positions were much interconnected. The components of an ideal woman have been chosen based on the demands and emphasis that have been expressed about women in Middle Persian texts. Of course, this requirement and emphasis was also evident in the statues and motifs in the pre-Sasanian eras, where it seems that it had a more aspirational state but in the sources of the Sassanian period, it is mentioned along with the promises of religious rewards and punishments, which provided a kind of executive guarantee of the characteristics. These components include two general categories of appearance characteristics (beauty) and non-appearance characteristics. Non-appearance characteristics also include moral characteristics (love, compromise, loyalty, wisdom, modesty, and obedience to one's wife); marital relations, fertility, child bearing and economic planning and financial independence. Examining the sources shows that all these characteristics have a cultural and historical background among Iranians.

Conclusion: The ideals in the field of appearance (beauty) in the Sassanid period were with more emphasis on seeking pleasure from women, especially in the sexual field. Firstly, the non-appearance characteristics show the patriarchal aspect and obedience to men as a wife; however, the other side of these reminders clearly states the importance of women's role in the family and it has indicated the importance of her role as an important pillar of the family. Things such as the importance of her peace in the family, which is due to her wisdom and wisdom, and also her role in the education and upbringing of children are examples of this.

ارداویراف‌نامه (1372)، حرف‌نویسی، آوانویسی، ترجمه متن پهلوی، واژه‌نامه فیلیپ ژینیو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: شرکت انتشارات معین، انجمن ایرانشناسی معین، چاپ اول.
استرابو (1382)؛ سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان در جغرافیای استرابو، مترجم همایون صنعتی‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اعظم‌زاده، محمد (1394)، درآمدی بر پیکره‌سازی زن در ایران باستان، تهران: مارلیک.
اندرزنامه بزرگمهر حکیم (1350)، ترجمه دکتر فرهاد آبادانی، انتشارات دانشگاه اصفهان.
آذرباد ایمیدان و آذرباد فرنبغ فرخ‌زادان (1392)، بررسی دینکردششم، آوانویسی، مقدمه و برگردان فارسی از مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آذر فرنبغ فرخزادان (1384)، روایت آذر فرنبغ فرخزادان (رساله‌ای در فقه زردشتی منسوب به سده سوم هجری)، آوانوشت، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه از حسن رضایی باغ بیدی، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
آموزگار، ژاله (1396)، زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین، چاپ پنجم
آموزگار، ژاله (1389)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت، چاپ 12
بارتلمه، کریستیان (1337)، زن در حقوق ساسانی، ترجمه و ملحقات از ناصرالدین صاحب‌الزمانی، تهران: موسسه مطبوعاتی عطائی.
بروسیوس، ماریا (1381)، زنان هخامنشی، ترجمه هایده مشایخ، تهران: هرمس.
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد بن بلعمی (1341)، تاریخ بلعمی (تکمله و ترجمه تاریخ طبری)، به‌تصحیح محمدتقی بهار، به‌کوشش محمد پروین گنابادی، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ.
بنی‌هارونی، تینا ‫(1398)،  ‏‫کهن‌الگوی زن در اساطیر باستان (ایران، بین‌النهرین، مصر، هند، یونان و روم)‏.کرج‏‫: انتشارات‌ مینو.
بهرامان، فرخ‌مرد (1391)، مادیان هزار دادستان (هزار رای حقوقی)، پژوهش سعید عریان، تهران: نشر علمی.
بیانی، شیرین (اسلامی ندوشن)(1379)، نقش زن در ایران باستان، (بی‌جا): انجمن زنان پژوهشگر تاریخ
پِک، السی (1382)، «دوره ساسانیان»، پوشاک در ایران زمین(مصور)، تالیف گروه نویسندگان زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، مقدمه علی بلوک‌باشی، تهران: امیرکبیر، صص 83-112 .
جاماسب آسانا (1371)، متون پهلوی، گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
خسرو قبادان و ریدکی (1366)، گزارش سعید عریان، چیستا، شماره 9، 1072-1079.
خیرخواه، عباسعلی (1397)، پادشاه‌زن: نگاهی به حقوق زناشویی در ایران باستان، تهران: سبزان
دادور، ابوالقاسم، نشاط، روشنک (1387)، نقش زن در آثار هنری دوره ساسانیان، سمنان: آبرخ
دریایی، تورج (1386)، «زنان در دوره هخامنشی: پاره‌ای ملاحظات مقدماتی»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال 21، شماره 2، سال 22، شماره 1، صص 50-59.    
دیمز،اورلی (1386)، تندیس‌گری و شمایل‌نگاری در ایران پیش از اسلام، ترجمه علی‌اکبر وحدتی، تهران: نشر ماهی.
راسل،جیمز (1382)، «چادر در میان زرتشتیان»، پوشاک در ایران زمین(مصور)، تالیف گروه نویسندگان زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، مقدمه علی بلوک‌باشی، تهران: امیرکبیر، صص 423-424
روایت اِمید اَشَوَهیشتان (1376)، تدوین، آوانویسی و ترجمه از متن پهلوی از نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز.
روایت پهلوی (1389)، آوانویسی، برگردان فارسی، یادداشتها و واژه‌نامه از مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
روشن‌ضمیر، بهرام (1397)، «زنان و جنسیت در دوره ساسانی»، پارسه، شماره ۳۰.
شاپورشهبازی، علیرضا (1382)، «دوران مادها و هخامنشیان»، پوشاک در ایران زمین(مصور)، تالیف گروه نویسندگان زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، مقدمه علی بلوک‌باشی، تهران: امیرکبیر. صص 41-74
شایست ناشایست، متنی به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی) (1369)، آوانویسی و ترجمه از کتایون مزداپور، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
غیبی، بیژن (1382)، «چادر در منابع ادبی کهن»، پوشاک در ایران زمین(مصور)، تالیف گروه نویسندگان زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، مقدمه علی بلوک‌باشی، تهران: امیرکبیر، صص 421-423.
قوامی، ترودی. س (1382)، «دوره اشکانیان»، پوشاک در ایران زمین(مصور)، تالیف گروه نویسندگان زیرنظر احسان یارشاطر، ترجمه پیمان متین، مقدمه علی بلوک‌باشی، تهران: امیرکبیر.صص75-81.
کامبخش‌فرد، سیف‌الله (1379)، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تهران: ققنوس.
کتاب پنجم دینکرد (1386)، آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه‌نامه، متن پهلوی ژاله آموزگار و احمد تفضلی ، تهران: معین. کتاب مغان وندیداد (1385)، ترجمه از متن اوستایی- واژه‌نامه- پژوهش‌های تطبیقی از هاشم رضی، تهران: بهجت.
کخ، هاید ماری (1376)، از زبان داریوش، چاپ دوم، تهران: کارنگ
کریستن‌سن، آرتور (1345)، ایران در زمان ساسانیان، مترجم رشید یاسمی، تهران: گلشن.چاپ سوم.
گات‌ها کهن‌ترین بخش اوستا (1377)، تالیف و ترجمه ابراهیم پورداود، به‌انضمام ترجمه انگلیسی دینشاه جی جی باهای ایرانی، تهران: اساطیر.
گرشویچ، ایلیا (1384)، تاریخ ایران دوره هخامنشیان، مترجم مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
مظاهری، علی‌اکبر (1377)، خانواده ایرانی در روزگار پیش از اسلام، با مقدمه پل فوکونه و حامد فولادوند، ترجمه عبدالله توکل، تهران: قطره، چاپ دوم.
مهدی، نجمه (1397)، شمایل‌نگاری ایزدان ایرانی و بن‌مایه‌های زردشتی در هنر دوره ساسانی ،مطالعه موردی هنر کوشانی و سغدی، پایان‌نامه دکتری رشته ایرانشناسی، بنیاد ایرانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
نوزایی، عباس و شه‌بخش، سعید محمد (1385)؛ «تـحلیل‌ محتوای نقشمایه‌های به‌جا مانده از تمدن شهر سوخته سیستان»، کتاب ماه هنر، ش 95-96: 140-128.
وحدتی هلان، یونس (1391)، ارزش و مقام زن در ایران باستان، تبریز: اختر.
ورجینی، آلاله (1398)، حقوق زن در دوران باستان، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
وزیدگیهای زادسپرم (1385)، نگارش فارسی، آوانویسی، یادداشتها، واژه‌نامه، تصحیح متن از محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هرمان، جورجینا (1373)، تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
هرودوت (1336)؛ تاریخ هرودوت، ترجمه، مقدمه، توضیحات و حواشی هادی هدایتی، ج 1ول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یشت‌ها (2536)، گزارش پورداود، به‌کوشش دکتر بهرام فره‌وشی، 2 ج، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ 3.
یوسفی‌نسب، صالح (1381)، «زن و خانواده در دوره ساسانی»، فصلنامه هستی، ش 11، صص 82-68.
Daryaee touraj (2014),” The last rulling woman of eranshahr Queen Azarmigduxt”. Internathional Journal of the society of Iranian Archaeologists.Vol.1, No.1,
Jacobs, Bruno and Rollinger, Robert (eds) (2021), A companion to THE ACHAEMENID PERSIAN EMPIRE. V1, Hoboken: Blackwell
Shaki.Mansour (2012),” FAMILY LAW”. Encyclopaedia Iranica.available July 27, 2022
Brosius Maria (2020),” Womeni. In the pre Islamic persia” Encyclopædia Iranica, online edition, 2010, available at http://www.iranicaonline.org/articles/ Women- pre Islamic- persia (accessed on 04 July 2020).
Goldman Leon (2020),” Women ii.in the Avesta” Encyclopædia Iranica, online edition, 2012, available at http://www.iranicaonline.org/articles/ Women- Avesta (accessed on 04 July 2020).