نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین الملل امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) ، قزوین، ایران

چکیده

نهضت مشروطه سرآغاز تأسیس نظام پارلمانی و بستری مناسب در حوزة تدوین قوانین وقف بود. تأسیس ادارة اوقاف و آزادی نسبی مطبوعات، زمینههای مساعدی را برای طرح موضوعات وقف و بیان موانع راه واقفین فراهم کرد. پژوهش حاضر موضوع تأثیر دوسویة قوانین نوین وقف را با تمرکز بر واقفان شاکی اصفهان در مواجهه با نابسامانی‌های امور وقفی در همان شهر و بر پایة روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از اسناد و منابع تاریخی موردبررسی قرار داده است. پرسش اصلی در اینجا این است که روند تکوینی قوانین وقف در پنج دورة مجلس چگونه به توانمندسازی نهاد وقف در پاسخگویی به معضلات و چالشهای واقفین شاکی اصفهانی کمک کرد؟ پرسش مذکور این مدعا را تقویت ساخت که مجلس با تصویب بودجة مستقل وزارت اوقاف زمینهساز تقویت ادارات تازهتأسیس اوقاف در شهرستانها شد و الزام در شناسایی واقفین حقیقی و حقوقی مزایای امنیت ملکی، بهینهسازی نظام مالیاتی، و نظارت بر عایدات املاک موقوفه را در پی داشت، همچنین با ایجاد «قانون هماهنگی در عملکرد» میان قوة قضایی و اجرایی، به رفع معضلات واقفین شاکی کمک مؤثری کرد. یافته‌های پژوهش ما را به‌سوی پارادایمی آشکار رهنمون می‌سازد: تصویب قوانین حمایتی مؤثر برای نظامندکردن موقوفه‌ها؛ تأسیس مراجع قانونی منجر به آشکارشدن آسیب‌های اجتماعی واقفین اصفهانی و طرح موضوع جهت احقاق حق؛ و علل زمینه‌ای همچون آسیب‌پذیری در برقراری امنیت اجتماعی و اقتدار سیاسی، کمبود منابع مالی و انسانی متخصص، و تضاد درون‌نهادی بین وراث و متولیان موقوفه‌ها سبب ناکارآمدی قوانین وقف شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آدمیت، فریدون (۱۳۸۵). اندیشة ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، چاپ سوم، تهران، خوارزمی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (۱۳۸۳). تاریخ منتظم ناصری، به‌‌تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج. ۳، تهران، امیرکبیر.
جابری انصاری، محمدحسن (۱۳۷۸). تاریخ اصفهان (تعلیقات)، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
جناب، میرسیدعلی (۱۳۸۶). آثار و ابنیة تاریخی اصفهان، به‌کوشش رضوان پورعصار، چاپ اول، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
خسروی، محمدعلی (۱۳۹۵). اصفهان، آیینة وقف و هنر، چاپ اول، تهران، اطلاعات.
رجایی، عبدالمهدی (۱۳۸۳). تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظلّ‌السلطان (از نگاه روزنامة فرهنگ اصفهان)، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
رجایی، عبدالمهدی (۱۳۸۵). تاریخ مشروطیت اصفهان، چاپ اول، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
رجایی، عبدالمهدی (۱۳۸۶). اصفهان از انقلاب مشروطه تا جنگ جهانی اول (گزیده جراید)، چاپ اول، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
سپنتا، عبدالحسین (۱۳۴۶). تاریخچة اوقاف اصفهان، اصفهان، ادارة اوقاف اصفهان.
طباطبائیان، عطیه‌سادات (۱۳۹۷). وقف در قرن ۲۱، با نگاهی بر گذشته و آینده، چاپ سوم، تهران، ایدة نو.
همایی، جلال‌الدین (۱۳۹۵). تاریخ اصفهان، به‌کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
مقالات، نشریات، و منابعالکترونیکی
رجایی، عبدالمهدی؛ نورائی، مرتضی (۱۳۹۱).«وضعیت امنیت راههای اصفهان درسالهای پس از مشروطه۱۳۲۴-۱۳۳۲ق/۱۹۰۶-۱۹۱۴م»، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شمارة دوم، پاییزوزمستان.
طباطبائیان، عطیه‌سادات(۱۳۸۹). «وضعیت اوقاف در دورة قاجار(باتکیه برمذاکرات مجلس و شکایات واقفان اصفهانی)»، فصلنامة سخن تاریخ، سال۴، ش. ۱۱، قم، مجتمع آموزش عالی امام خمینی.
 
روزنامه‌ها
انجمن اصفهان، سال سوم، ش. ۳۳، دوشنبه ۷ ذی‌الحجه ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
انجمن مقدس ملی اصفهان، سال اول، ش. ۳۳، ۸ رجب ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
چهلستون، سال اول، ش. ۵، دوشنبه ۲۲ مهر تا ش. ۹، دوشنبه۲۰ آبان، ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م.
حبل‌المتین کلکته، سال ۱۳، ش. ۳۲، شنبه ۱۸ صفر ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
حبل‌المتین کلکته، سال ۱۳، ش. ۳۳، شنبه ۲۵ صفر ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
حبل‌المتین کلکته، سال ۱۳، ش. ۳۴، شنبه اول ربیع‌الاول ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
زاینده‌رود، سال اول، ش. ۳۷، چهارشنبه ۳ ذیقعده ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
زاینده‌رود، سال اول، ش. ۴۲، چهارشنبه ۸ ذی‌الحجه ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
زاینده‌رود، سال اول، ش. ۵، دوشنبه ۲۶ ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
زاینده‌رود، سال دوم، ش. ۱۹، ۲۳ جمادی‌الثانی ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
زاینده‌رود، سال دوم، ش. ۳۳، ۲ شوال ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
مجلس، ش. ۵۲، شنبه ۲۴ محرم ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
مجلس، ش. ۵۵، ۳۰ محرم ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
 
منابعالکترونیکی سازمان اسنادوکتابخانة مجلس شورایاسلامیایران
سایت رسمی کتابخانه، موزه، و مرکز اسناد مجلسشورایاسلامیشامل:
مشروح مذاکرات مجلس، جلسة اول، ۵ شوال۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
___________________، دورة دوم جلسات ۱۳۰-۱۳۲، ۱۳۴، ۱۴۳، ۱۶۴، و ۱۶۵ مصادف با۱۲، ۱۴، ۱۷، و ۲۱ شعبان،۱۲ رمضان، ۲۳ و ۲۵ شوال ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
___________________، دورة سوم، جلسة ۶۱ و ۶۴ یکشنبه و چهارشنبه۳ و ۲۰ شوال۱۳۳۳ق/۱۹۱۳م.
___________________، دورة چهارم، جلسة۳۲ و۵۹، ۱۸ صفر و ۱۸ جمادی‌الاولی۱۳۴۰ق/۱۹۲۲م.
___________________،دورة پنجم، جلسة ۹۴ و۹۵ ، ۱۷ و۱۹ جمادی‌الاولی ۱۳۴۳ق/۱۹۲۵م.
 
پایان‌نامه‌ها
طباطبائیان،عطیه‌سادات(۱۳۸۹). «کارکردفرهنگی-اجتماعی وقف دردورة قاجاردرشهراصفهان»،پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما دکترسهیلا ترابیفارسانی، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.
میرحاج، وجیه‌سادات(۱۳۸۸). «وضعیتاوقافدردورة پهلوی درشهراصفهان»، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما دکترنزهت احمدی، دانشگاهالزهرا.
 
فهرست اسنادمنتشرنشده
۱ سند ۲۹۷۰۲۸۸۸۳، ساکما(موضوع: تلگراف از وزارت اوقاف ومعارف به انجمن ولایتی اصفهان،۲۶ ربیع‌الثانی۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م).
۲ سند ۲۹۷۰۲۲۰۵۶، ساکما(موضوع: تلگراف ازوزارت اوقاف ومعارف به ادارة اوقاف اصفهان،۵ محرم۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م).
۳ سند ۲۶۷۰۲۷۱۰۲، ساکما(موضوع: تلگراف ازواقفان به اداره‌کل اوقاف ومعارف اصفهان،۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م).
۴ سند ۲۹۷۰۲۱۸۲۵، ساکما (موضوع: تلگراف از منیژه خانم، بازماندة صدراصفهانی، به ادارة اوقاف اصفهان،۱۳۳۳ق/۱۹۱۴م).
۵ سند ۲۹۳۰۰۱۹۴۱، ساکما(موضوع: تلگراف از همسررکن‌الملک به وزارت عدلیه و از عدلیه به وزارت اوقاف،۱۳۳۹ق/۱۹۲۰م).
۶ سند ۲۹۱۰۰۲۴۹۱، ساکما(موضوع: تلگراف ازسیّدالعراقین به ادارة عدلیه اصفهان،۱۳۴۲ق/۱۹۲۳م).
۷ سند ۲۴۰۰۰۸۳۹۷، ساکما(موضوع: فهرست موقوفات کلیسای جلفای اصفهان،۱۲۹۲ش/۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م).
۸ سند ۲۶۷۰۲۱۳۸۵، ساکما(موضوع: موقوفات غیرمکشوفة اصفهان و لیستی ازموقوفات اصفهان واردستان شامل نام واقف، مکان وقف، نام متولی، نوع مصرف، میزان عواید،و تاریخ وقف صادرشده از وزارت داخلة حکومت اصفهان، ۱۳۳۶ق/۱۹۱۷م).
۹ سند ۲۹۱۰۰۰۸۰۱، ساکما(موضوع: شکایت راجع به غارت اموال، تجاوز،دخالت دراملاک،تصرف عدوانی املاک شاکیان، ولزوم دستگیری ومجازات عاملین۱۳۳۶ق/۱۹۱۷م).