برآیند اصلاحات قوانین اوقاف در پنج دورة مصوبات مجلس شورای ملی دورة قاجار و تأثیر آن در حقوق واقفین شهر اصفهان (۱۳۲۴-۱۳۴۴ق/۱۹۰۶-۱۹۲۶م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) ، قزوین، ایران

چکیده
نهضت مشروطه سرآغاز تأسیس نظام پارلمانی و بستری مناسب در حوزة تدوین قوانین وقف بود. تأسیس ادارة اوقاف و آزادی نسبی مطبوعات، زمینههای مساعدی را برای طرح موضوعات وقف و بیان موانع راه واقفین فراهم کرد. پژوهش حاضر موضوع تأثیر دوسویة قوانین نوین وقف را با تمرکز بر واقفان شاکی اصفهان در مواجهه با نابسامانی‌های امور وقفی در همان شهر و بر پایة روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از اسناد و منابع تاریخی موردبررسی قرار داده است. پرسش اصلی در اینجا این است که روند تکوینی قوانین وقف در پنج دورة مجلس چگونه به توانمندسازی نهاد وقف در پاسخگویی به معضلات و چالشهای واقفین شاکی اصفهانی کمک کرد؟ پرسش مذکور این مدعا را تقویت ساخت که مجلس با تصویب بودجة مستقل وزارت اوقاف زمینهساز تقویت ادارات تازهتأسیس اوقاف در شهرستانها شد و الزام در شناسایی واقفین حقیقی و حقوقی مزایای امنیت ملکی، بهینهسازی نظام مالیاتی، و نظارت بر عایدات املاک موقوفه را در پی داشت، همچنین با ایجاد «قانون هماهنگی در عملکرد» میان قوة قضایی و اجرایی، به رفع معضلات واقفین شاکی کمک مؤثری کرد. یافته‌های پژوهش ما را به‌سوی پارادایمی آشکار رهنمون می‌سازد: تصویب قوانین حمایتی مؤثر برای نظامندکردن موقوفه‌ها؛ تأسیس مراجع قانونی منجر به آشکارشدن آسیب‌های اجتماعی واقفین اصفهانی و طرح موضوع جهت احقاق حق؛ و علل زمینه‌ای همچون آسیب‌پذیری در برقراری امنیت اجتماعی و اقتدار سیاسی، کمبود منابع مالی و انسانی متخصص، و تضاد درون‌نهادی بین وراث و متولیان موقوفه‌ها سبب ناکارآمدی قوانین وقف شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Result of Reforms of the Endowment laws in the Five Periods of Approvals by the National Council of the Qajar Period and its effect on the Isfahanian benefactor's rights (1324-1344/1906-1926)

نویسندگان English

Atiehsadat Tabatabaeian 1
Mohsen Bahramnejad 2
1 Ph.D. student at History of culture and civilization , Islamic Nations Imam Khomeini International university, Qazvin,Iran
2 Associate professor of history .Imam Khomeini international university , Qazvin, Iran.
چکیده English

The current research has examined the issue of the two-sided effect of the new endowment laws, focusing on the plaintiff endowers of Isfahan in the face of the endowment issues in the same city and based on the descriptive-analytical method using historical documents and sources. The main question here is how the development process of the endowment laws in the five terms of the parliament helped to empower the endowment institution in responding to the problems and challenges of the Isfahan plaintiff endowers? The aforementioned question strengthened the argument that by approving the independent budget of the Ministry of Endowment, the parliament laid the groundwork for the strengthening of the newly established endowment offices in the cities, requirement for recognizing the real and legal endowers were followed by the benefits of property security, optimization of the tax system, and supervision of the income of endowment properties. Also, by establishing the "law of coordination in performance" between the judicial and executive forces, it effectively helped to solve the problems of the plaintiff's endowers. The research findings lead us to an obvious paradigm: passing effective support laws to systematize endowments; establishing legal authorities leading to the revelation of the social harm of Isfahan endowers, and proposing the issue to achieve to administer justice; And background causes such as vulnerability in establishing social security and political authority, lack of financial and expert human resources, and internal conflict between the heirs and trustees of endowments caused the ineffectiveness of endowment laws.

کلیدواژه‌ها English

endowment laws
The National Consultative Assembly
Constitution
Isfahan'
s complaint documents
social security
آدمیت، فریدون (۱۳۸۵). اندیشة ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، چاپ سوم، تهران، خوارزمی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (۱۳۸۳). تاریخ منتظم ناصری، به‌‌تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج. ۳، تهران، امیرکبیر.
جابری انصاری، محمدحسن (۱۳۷۸). تاریخ اصفهان (تعلیقات)، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
جناب، میرسیدعلی (۱۳۸۶). آثار و ابنیة تاریخی اصفهان، به‌کوشش رضوان پورعصار، چاپ اول، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
خسروی، محمدعلی (۱۳۹۵). اصفهان، آیینة وقف و هنر، چاپ اول، تهران، اطلاعات.
رجایی، عبدالمهدی (۱۳۸۳). تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظلّ‌السلطان (از نگاه روزنامة فرهنگ اصفهان)، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
رجایی، عبدالمهدی (۱۳۸۵). تاریخ مشروطیت اصفهان، چاپ اول، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
رجایی، عبدالمهدی (۱۳۸۶). اصفهان از انقلاب مشروطه تا جنگ جهانی اول (گزیده جراید)، چاپ اول، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
سپنتا، عبدالحسین (۱۳۴۶). تاریخچة اوقاف اصفهان، اصفهان، ادارة اوقاف اصفهان.
طباطبائیان، عطیه‌سادات (۱۳۹۷). وقف در قرن ۲۱، با نگاهی بر گذشته و آینده، چاپ سوم، تهران، ایدة نو.
همایی، جلال‌الدین (۱۳۹۵). تاریخ اصفهان، به‌کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
مقالات، نشریات، و منابعالکترونیکی
رجایی، عبدالمهدی؛ نورائی، مرتضی (۱۳۹۱).«وضعیت امنیت راههای اصفهان درسالهای پس از مشروطه۱۳۲۴-۱۳۳۲ق/۱۹۰۶-۱۹۱۴م»، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شمارة دوم، پاییزوزمستان.
طباطبائیان، عطیه‌سادات(۱۳۸۹). «وضعیت اوقاف در دورة قاجار(باتکیه برمذاکرات مجلس و شکایات واقفان اصفهانی)»، فصلنامة سخن تاریخ، سال۴، ش. ۱۱، قم، مجتمع آموزش عالی امام خمینی.
 
روزنامه‌ها
انجمن اصفهان، سال سوم، ش. ۳۳، دوشنبه ۷ ذی‌الحجه ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
انجمن مقدس ملی اصفهان، سال اول، ش. ۳۳، ۸ رجب ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
چهلستون، سال اول، ش. ۵، دوشنبه ۲۲ مهر تا ش. ۹، دوشنبه۲۰ آبان، ۱۳۳۰ق/۱۹۱۲م.
حبل‌المتین کلکته، سال ۱۳، ش. ۳۲، شنبه ۱۸ صفر ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
حبل‌المتین کلکته، سال ۱۳، ش. ۳۳، شنبه ۲۵ صفر ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
حبل‌المتین کلکته، سال ۱۳، ش. ۳۴، شنبه اول ربیع‌الاول ۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
زاینده‌رود، سال اول، ش. ۳۷، چهارشنبه ۳ ذیقعده ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
زاینده‌رود، سال اول، ش. ۴۲، چهارشنبه ۸ ذی‌الحجه ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
زاینده‌رود، سال اول، ش. ۵، دوشنبه ۲۶ ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م.
زاینده‌رود، سال دوم، ش. ۱۹، ۲۳ جمادی‌الثانی ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
زاینده‌رود، سال دوم، ش. ۳۳، ۲ شوال ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
مجلس، ش. ۵۲، شنبه ۲۴ محرم ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
مجلس، ش. ۵۵، ۳۰ محرم ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
 
منابعالکترونیکی سازمان اسنادوکتابخانة مجلس شورایاسلامیایران
سایت رسمی کتابخانه، موزه، و مرکز اسناد مجلسشورایاسلامیشامل:
مشروح مذاکرات مجلس، جلسة اول، ۵ شوال۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م.
___________________، دورة دوم جلسات ۱۳۰-۱۳۲، ۱۳۴، ۱۴۳، ۱۶۴، و ۱۶۵ مصادف با۱۲، ۱۴، ۱۷، و ۲۱ شعبان،۱۲ رمضان، ۲۳ و ۲۵ شوال ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
___________________، دورة سوم، جلسة ۶۱ و ۶۴ یکشنبه و چهارشنبه۳ و ۲۰ شوال۱۳۳۳ق/۱۹۱۳م.
___________________، دورة چهارم، جلسة۳۲ و۵۹، ۱۸ صفر و ۱۸ جمادی‌الاولی۱۳۴۰ق/۱۹۲۲م.
___________________،دورة پنجم، جلسة ۹۴ و۹۵ ، ۱۷ و۱۹ جمادی‌الاولی ۱۳۴۳ق/۱۹۲۵م.
 
پایان‌نامه‌ها
طباطبائیان،عطیه‌سادات(۱۳۸۹). «کارکردفرهنگی-اجتماعی وقف دردورة قاجاردرشهراصفهان»،پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما دکترسهیلا ترابیفارسانی، دانشگاه آزاد نجف‌آباد.
میرحاج، وجیه‌سادات(۱۳۸۸). «وضعیتاوقافدردورة پهلوی درشهراصفهان»، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما دکترنزهت احمدی، دانشگاهالزهرا.
 
فهرست اسنادمنتشرنشده
۱ سند ۲۹۷۰۲۸۸۸۳، ساکما(موضوع: تلگراف از وزارت اوقاف ومعارف به انجمن ولایتی اصفهان،۲۶ ربیع‌الثانی۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م).
۲ سند ۲۹۷۰۲۲۰۵۶، ساکما(موضوع: تلگراف ازوزارت اوقاف ومعارف به ادارة اوقاف اصفهان،۵ محرم۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م).
۳ سند ۲۶۷۰۲۷۱۰۲، ساکما(موضوع: تلگراف ازواقفان به اداره‌کل اوقاف ومعارف اصفهان،۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م).
۴ سند ۲۹۷۰۲۱۸۲۵، ساکما (موضوع: تلگراف از منیژه خانم، بازماندة صدراصفهانی، به ادارة اوقاف اصفهان،۱۳۳۳ق/۱۹۱۴م).
۵ سند ۲۹۳۰۰۱۹۴۱، ساکما(موضوع: تلگراف از همسررکن‌الملک به وزارت عدلیه و از عدلیه به وزارت اوقاف،۱۳۳۹ق/۱۹۲۰م).
۶ سند ۲۹۱۰۰۲۴۹۱، ساکما(موضوع: تلگراف ازسیّدالعراقین به ادارة عدلیه اصفهان،۱۳۴۲ق/۱۹۲۳م).
۷ سند ۲۴۰۰۰۸۳۹۷، ساکما(موضوع: فهرست موقوفات کلیسای جلفای اصفهان،۱۲۹۲ش/۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م).
۸ سند ۲۶۷۰۲۱۳۸۵، ساکما(موضوع: موقوفات غیرمکشوفة اصفهان و لیستی ازموقوفات اصفهان واردستان شامل نام واقف، مکان وقف، نام متولی، نوع مصرف، میزان عواید،و تاریخ وقف صادرشده از وزارت داخلة حکومت اصفهان، ۱۳۳۶ق/۱۹۱۷م).
۹ سند ۲۹۱۰۰۰۸۰۱، ساکما(موضوع: شکایت راجع به غارت اموال، تجاوز،دخالت دراملاک،تصرف عدوانی املاک شاکیان، ولزوم دستگیری ومجازات عاملین۱۳۳۶ق/۱۹۱۷م).
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27
بهار و تابستان 1403
آبان 1403
صفحه 187-224

  • تاریخ دریافت 18 تیر 1402
  • تاریخ بازنگری 20 مهر 1402
  • تاریخ پذیرش 13 آذر 1402