نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه نیشابور، خراسان رضوی، ایران

2 استادیار باستان‌شناسی مجتمع آموزش عالی گناباد، خراسان رضوی، ایران

3 دانش آموخته دکتری باستان شناسی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

تدفین یکی از مهم ترین نمودهای فرهنگ در روزگار ساسانی در نظر گرفته می شود. متون تاریخی رومی/بیزانسی در زمینه ی تدفین در عصر حاکمیت ساسانیان مطالب متنوعی ارائه کرده اند که می توان این اطلاعات را با یافته های باستان شناختی به صورت موازی بررسی کرد. هدف از انجام پژوهش پیش رو همسنجی اطلاعات تدفین عصر ساسانی درج شده در متون تاریخی رومی/ بیزانسی با یافته های باستان شناختی است. ضرورت دارد که یافته های حاصل از بررسی هر دو دسته مدارک (یافته‌های باستان‌شناختی و مطالب متون تاریخی) را پس از بررسی موازی با هم مقایسه و تحلیل نمود. این پژوهش کوشش نموده است تا به این پرسش پاسخ دهد که اطلاعات ارائه شده مورخان دوره‌ی امپراتوری روم و همچنین بیزانس (اعم از ارمنی/یونانی و رومی) در زمینه‌ی تدفین در عصر ساسانی؛ تا چه اندازه با مدارک باستان‌شناسی و متون مذهبی/تاریخی این دوره همخوانی دارد؟ نتیجه آنکه متون تاریخی رومی/بیزانسی بسته به شرایط و بازه‌ی زمانی نگارش، اطلاعات نسبتاً قابل توجهی در زمینه تدفین ساسانی ارائه داده‌اند، لیکن روح متعصبانه مذهبی/ملی حاکم بر این متون باعث شکل‌گیری آثاری نسبتاً مشابه هم و گاهی به دور از واقعیت گردیده است که تناقضِ مطالب، بارزترین وجه آن در نظر گرفته می‌شود. نویسندگان این متون آگاهی اندکی از تدفین‌های متنوع ناشی از تفاوت در طبقه اجتماعی، مذاهب گوناگون و موقعیت جغرافیایی و اقلیمی در عصر ساسانی داشته‌اند لیکن به خوبی واقف بوده‌اند که ساسانیان زرتشتی با تدفین در خاک مخالف بوده‌اند و به شدت با آن برخورد می‌کردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آگاثیاس (1399). تواریخ، ترجمه: محمود فاضلی بیرجندی، تهران: نشر لاهیتا.
آمیانوس مارسلینوس (1310). جنگ شاپور ذوالاکتاف با یولیانوس قیصر روم، ترجمه: محمدصادق اتابکی، تهران: چاپخانه خورشید. 
امیری باوندپور، سجاد (1398). شهادت­ نامه ­های سریانی مسیحیان ایران در عصر ساسانی، تهران: پل­ فیروزه.
بنونیست، امیل (1394).دین ایرانی برپایه متن­ های معتبر یونانی، ترجمه: بهمن سرکاراتی، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم.
پروکوپیوس (1391). جنگ­های پارسیان؛ ایران و روم، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.
تئوفانس (1401). گاهنامه تئوفانس،ترجمه: محمود فاضلی ­بیرجندی، تهران: نشر برسم.
تئوفیلاکت سیموکاتا (1397). تاریخ ایران باستان و روم، ترجمه: محمود فاضلی بیرجندی، تهران: کتاب سده.
خورنی، موسی (1380). تاریخ ارمنیان، ترجمه: ادیک باغداساریان، تهران: بی­نا.
دریایی، تورج (1394).شاهنشاهی ساسانی، ترجمه­ی مرتضی ثاقب ­فر، تهران: ققنوس.
دینکرد پنجم (1396). کتاب پنجم دینکرد ؛آوانویسی، ترجمه، تعلیقات، واژه­نامه متن پهلوی: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: معین.
رهبر، مهدی (1378). معرفی آدریان (آتشکده) مکشوفه دوره ساسانی در بندیان درگز و بررسی مشکلات معماری این بنا، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، به کوشش: باقر آیت­ الله زاده شیرازی، جلد دوم، تهران: انتشارات میراث­ فرهنگی، 315-341.
رویدادنامه خوزستان (1395). رویدادنامه سریانی موسوم به رودیدانامه خوزستان؛ روایتی از آخرین سال­های پادشاهی ساسانی، ترجمه و تعلیقات: خداداد رضاخانی و سجاد امیری باوند پور، تهران: نشر سینا.
سبئوس (1396). تاریخ سبئوس، ترجمه: محمود فاضلی بیرجندی، تهران: ققنوس.
شایست ناشایست (1369). شایست ناشایست؛ متنی به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی)، آوانویسی و ترجمه: کتایون مزداپور، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شعرباف، مرضیه و نظری، سامر (1396). بررسی سنت­ های تدفینی در دوره­ ی ساسانی براساس یافته ­های باستان­شناسی، پژوهش­ه ای باستان­شناسی ایران، شماره 15، دوره هفتم، 163-181.
شیپمان، کلاوس (1390).مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه­ ی کیکاوس جهانداری، تهران: فرزان روز.
حیدرپــور، آزاده، و رهبــر، مهــدی،(1388).کشــف یــک بــر ج خاموشــی از دوره­ ی ساســانی در بندیــان و بررســی سفال­ نوشــته­ ی به­ دســت آمده از آن، فصلنامــه­ی اثــر،شــماره­ ی ،46 صــص: .24-15.
طبری، محمد­بن­ جریر (1362).  تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه­ی ابوالقاسم پاینده، جلد دوم، تهران: اساطیر.
کامبخش ­فرد، سیف­ الله (1374). معبد آناهیتا کنگاور، تهران: انتشارات سازمان میراث­ فرهنگی.
گاریبولدی، آندرئا (1400). ظهور امپراتوری ساسانی در منابع غربی، در: شاهنشاهی پارتیان و ساسانیان متقدم، ویراسته: وستا سرخوش، الیزابت پندلتون، میشائیل آلرام، و تورج دریایی، ترجمه: مهناز بابایی، تهران: ققنوس.
ماتیوز، راجر (1400). باستان­شناسی بین ­النهرین؛ نظریات و رهیافت ­ها، ترجمه: بهرام آجورلو، تبریز: نشر دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
محمدی، محمد (1374). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، تهران: توس.
محمدی­فر، یعقوب و امینی، فرهاد (1394).باستان­شناسی و هنر ساسانی، تهران: شاپیکان.
وندیداد (1394).ویسپرد، خرده اوستا، وندیداد، گردآوری و تألیف: ابراهیم پورداود/جیمز دارمستتر، ویراست نو: فرید مرادی، تهران: انتشارات نگاه.
ویدن­گرن، گئو (1377). دین­های ایران، ترجمه: منوچهر فرهنگ، تهران: انتشارات آگاهان ایده.
یوحنا (1400). تاریخ­نامه یوحنا سکوپای نیکیو، ترجمه: محمود فاضلی بیرجندی، تهران: نشر برسَم.
 
Adams, W. Y. (1983). the archaeologist as detective, in D. W. Lathrap and J. Davison (eds.), Variations in Anthropology, Urbana.
Balcer, J. M., (1978). “Excavations at Tal-i Malyan: Part 2, Parthian and Sasanian Coins and Burials”, Iran 16: 86-92.
Bivar, A. D. H., (1970). “Appendix: The Sasanian Coin from Qūmis”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2: 156-158.
Briant, P. (2002). From Cyrus to Alexander;A History of the Persian Empire. Penn State University Press.
Brown, J. A. (1971). Approaches to the Social Dimensions of Mortuary Practices, Washington.
Burney, Ch., (1973).“Excavations at Haftavan Tepe 1971: Third Preliminary Report”, Iran 11: 153-172.
Boucharlat, R., (1991). “Pratiques funéraires à l’époque Sassanide dans le sud de l’Iran”, In: Histoire et cultes de l’Asie centrale préislamique, P. Bernard & F. Grenet (eds.), Paris: 71-78.
Boucharlat, R., & Haerinck, E., 2011, Tombes d'époque parthe (Chantiers de la Ville des Artisans), Mémoires de la Délégation Archéologique en Iran, Tome 35, Mission de Susiane, Brill.
De Morgan, M.J. (1905) Decouverte dane sepulture Achemenide a Suse, MDP, Tome VIII.
Farjamirad, M. (2015). Influence of social class division on the Sasanian burial ritual. In Broadening Horizons (Vol. 4). BAR International Series.
Hadian D. M., Shokouhi, J. J., Aali, A., & Pollard, M. (2021). Pathology, Sex and Age Estimation to Decode the 4 th Salt Mummy, the SaltMan in Zanjan, Iran. International Journal of Humanities28(3).
Herodotus, H. (1938).Histories I, Book I-II, translated by AD Godley. Cambridge, Harvard University Press.
Hodder, I. (1982). Symbols in Action, Cambridge.
Huff, D. (1998).“Fire Altars” and astodans.The Art and Archaeology of Ancient Persia: New Light on the Parthian and Sasanian Empires, 74-92.
Kamada, H. & Ohtsu, T., (1988). “Report on the Excavations at Songor A, Isin-Larsa, Sasanian and Islamic Graves”, Al-Rafidan 9: 135-172.
Mango, C., & Scott, R. (1997).The Chronicle of Theophanes Confessor.Byzantine and Near Eastern History, AD 284, 813.Oxford University Press.
Neusner, J. (1960). A History of the Jews in Babylonia, 6 vols. Leiden, Vols. II& IV.
Postgate, Nicholas, Tao Wang, and Toby Wilkinson. "The evidence for early writing: utilitarian or ceremonial?" Antiquity 69, no. 264, 459-480.
Rahtz, P. (1983). New Approach to Medieval Archaeology, Part 1, in D.A. Hinton (ed.), 25 years of Mediveal Archaeology (Sheffield). 12-21.
Shaffer, J. G. & Hoffman, M. A., (1976). “Kinship and Burial among Kushano-Sasanians: A Preliminary Assessment”, East and West 26 (1/2): 133-152.                                 
Spicilegium Syriacum (1855). Bardesan, Dialogue on Fate / The Book of the Laws of the Countries
Stronach, D. (1968). “Tepe Nush-i-Jan and Shahr-i-Komis”, Iran 6: 162.
Whitcomb, D. S. (1985). Before the roses and nightingales: excavations at Qasr-i Abu Nasr, Old Shiraz. Metropolitan Museum of Art.
Wood, P. (2013). The Chronicle of Seert: Christian Historical Imagination in Late Antique Iraq. Oxford University Press