تأثیر رخداد طبیعیِ سیل بر زندگی اجتماعی مردم در ایران دورۀ صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده
وقوع سیل به عنوان یک رخداد طبیعی در دورۀ صفوی، همانند دوره‌های قبل از آن، پدیده‌ای رایج بود. در این دوره، به علت تأثیر وقوع سیل بر جامعۀ ایرانی، بستری فراهم شد تا در قالب الگوهای چندگانۀ توصیفی، گزارش وقوع آن در متون تاریخنگاری و سفرنامه‌ای، بازتاب قابل توجهی پیدا کند. در همین راستا، مسئلۀ مقالۀ پیش‌رو، شناسایی روند، علل و پیامدهای اجتماعی سیل بر جامعۀ ایران دورۀ صفوی است. سؤال اصلی مقاله اینست که با استناد به گزارش‌های مورخان و سفرنامه‌نویسان، طغیان سیل به عنوان یک پدیدۀ زیست‌محیطی، از چه روند و عواملی برخوردار بود و وقوع آن در چه ابعادی توانست جامعۀ ایران عصر صفوی را متأثر سازد؟ با بررسی روند وقوع سیل در ایران دورۀ صفوی، مشخص شد که اوج طغیان‌های سیل در این دوره، مربوط به نیمۀ اول سدۀ 11 ه.ق بود که بارش‌های ناگهانی و بالاآمدن آب رودخانه‌ها را می‌توان از مهمترین عوامل آن دانست. یافته‌ها نشان می‌دهد که این رخداد طبیعی به اندازۀ دیگر بلایای طبیعی از جمله زلزله، طاعون و قحطی، تأثیر چندانی در کاهش جمعیت‌ شهرها نداشت. با این وجود، سیل توانست ضمن تغییر در ریخت و بافت مراکز شهری، زمینۀ ارجاع مردم به حافظۀ تاریخی‌ جهت تفسیرِ سیلِ به وقوع پیوسته را، فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Effect of the Natural Hazard of Flood on the Social life of People in the Safavid Era

نویسنده English

Yaser Mollazaei
Ph.D. Candidate, Department of HistoryUniversity of Tehran, Tehran, Iran
چکیده English

Flood, as a natural hazard, was a current phenomenon in the Safavid period, and the report of its occurrence in the historiographical and traveler texts of this period had a significant reflection. Considering the impact of this natural hazard on Iranian society, this article aims to identify the process, causes, and social consequences of floods in the Safavid period. The question here, according to historical and traveler texts, occurrence of floods in the Safavid period passed what process, causes, and social consequences? This article shows that Iran experienced much climate variability during the Safavid period, leading to sudden rains and rising water in rivers. These factors caused a peak of flood overflow in the first half of 11 AH that was able to roll up most of Iran’s geography, especially in its central, southern, and northwestern regions. Furthermore, floods had fewer casualties than other natural hazards, such as earthquakes, famines, and plagues, they could significantly affect the downfall of the residential localities, specifically in urban neighborhoods, and equip a ground for people to resort to historical memory to interpret and face the floods.

کلیدواژه‌ها English

Flood
Iran'
s Society
People'
s life
Safavid Era
Natural Hazard
 
ابن‌خواندمیر، امیرمحمود (1370)، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، به کوشش محمدعلی جراحی، تهران: گستره.
افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌الله (1373)، نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار، به کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.
بنداری، فتح‌بن‌علی (1356)، تاریخ سلسلة سلجوقی، ترجمۀ محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
تتوی، قاضی احمد و آصف‌خان قزوینی (1378). تاریخ الفی، به کوشش علی آل داود، تهران: فکر روز.
ترکمان، اسکندربیگ (1390)، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش فرید مرادی، تهران: آگاه.
جنابدی، محمدجعفر (2022)، تقویم نجومی شاهنشاهی ایران عصر صفوی: پیش‌بینی وضعیت ایران و همسایگان در سال 1085ق، به کوشش منصور صفت‌گل، توکیو: مؤسسۀ تحقیقات پیشرفته دربارۀ آسیا در دانشگاه توکیو.
جنابدی، میرزابیگ (1378)، روضه‌الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
حسینی، خورشاه بن قباد (1379)، تاریخ ایلچی نظام‌شاه، به کوشش محمدرضا نصیری و کویچی هانه‌دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حسینی‌استرآبادی، سید حسین بن مرتضی (1366)، تاریخ سلطانی (از شیخ صفی تا شاه صفی)، به کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی.
خاتون‌آبادی، عبدالحسین (1352)، وقایع‌السنین و الاعوام، به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
خواجگی‌اصفهانی، محمدمعصوم (1368)، خلاصه‌السیر، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی.
روملو، حسن بیک (1357)، احسن‌التواریخ، مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
سمرقندی، عبدالرزاق (1372)، مطلع‌سعدین و مجمع‌بحرین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیستانی، ملک شاه حسین (1344)، احیاءالملوک، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: بنگا ترجمه و نشر کتاب.
شفیعی، زهرا (1395)، حوادث و بلایای طبیعی در ایران عصر صفوی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما علی‌اصغر میرزائی، دانشگاه اراک، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
شیخ بیک‌لو اسلام، بابک (1400)، «شواهد و پیامدهای رویداد سیل در ایران از پیش از تاریخ تا کنون»، مدل‌سازی و مدیریت آب و خاک، سال اول، شمارۀ 1، ص 24 – 40.
فرج‌زاده‌اصل، منوچهر و باغبانان، پرستو (1397)، مدیریت مخاطرات آب و هوایی، تهران: انتخاب.
قزوینی، ابوالحسن (1367)، فوایدالصفویه، به کوشش مریم میراحمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قمی، قاضی‌احمد (1383)، خلاصه‌التواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
مرعشی، میرتیمور (1364)، تاریخ خاندان مرعشی، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: اطلاعات.
مستوفی، محمدمحسن (1375)، زبده‌التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
مستوفی‌یزدی، محمدمفید (1340)، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران: کتابفروشی اسدی.
-------------------------- (1396)، مختصر مفید، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
مشیزی، میرسیدمحمد (1369)، تذکرۀ صفویه کرمان، به کوشش ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: علم.
منجم، ملاجلال (1398)، تاریخ عباسی، به کوشش مقصودعلی صادقی، تهران: نگارستان اندیشه.
منشی‌قمی، قاضی احمد (1383)، خلاصه‌التواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
نصیری، محمدابراهیم (1373)، دستور شهریاران، به کوشش محمدنادر نصیری‌مقدم، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
واله‌اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خلدبرین، به کوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
وحیدقزوینی، محمدطاهر (1383)، تاریخ جهان آرای عباسی، به کوشش سیّد سعید میر محمد صادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27
بهار و تابستان 1403
آبان 1403
صفحه 323-346

  • تاریخ دریافت 11 شهریور 1403
  • تاریخ بازنگری 15 مهر 1403
  • تاریخ پذیرش 16 مهر 1403