نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

2 دانشیار تاریخ، گروه تاریخ، دانشگاه لرستان ،لرستان، ایران

3 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

4 استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران

چکیده

مواجهۀ ایرانیان با گفتمان تجدد و دغدغۀ گذار به وضعیت مدرن در اواخر دورۀ قاجاریه زمینۀ دگرگونی در گفتمان سنتی و طرح مسئلۀ آموزش زنان را فراهم کرد. متجددان فرهنگی آموزش زنان به سبک نوین را لازمۀ نیل به تغییر می‌دانستند. تأسیس مدارس جدید در مقابل مکتب‌خانه‌های سنتی واکنشی به این امر بود. بنابراین فعالان فرهنگی عصر مشروطه کوشیدند تا ضمن تلاش برای دستیابی زنان به حق آموزش به تأسیس مدارس دختران اقدام کنند. اما تأسیس مدارس جدید نقطة پایان این تکاپو نبود و انتقاد برخی از این متجددان فرهنگی به شالودة‌های این مدارس را برانگیخت. در پژوهش حاضر، تلاش شده است تا نگاه آسیب‌شناسانة این متجددان فرهنگی به سازوکار حاکم بر این مدارس بررسی شود. پژوهش حاضر بر دو محور استوار است؛ در گام نخست انتقادات حامیان آموزش زنان به دولت، وزارت معارف و متولیان امر آموزش مطرح می‌شود. به باور آنان در این زمینه مسائل بنیادی ازجمله همراهی نکردن وزارت معارف، دولت و ناآگاهی مؤسسان و گردانندگان مدارس از ساختار و شرایط مطلوب تأسیس مدارس جدید به وضعیت نامطلوب مدارس جدید انجامیده است. در محور دوم کوشش می‌شود تا راه‌کار و پیشنهادهای آنان برای رفع این آسیب‌ها و سامان‌دهی مدارس بررسی شود. در واقع، این فعالان فرهنگی به نقد بسنده نکرد‌ه و کوشیده‌اند تا به ارائۀ یک الگوی مطلوب برای ساخت مدارس نوین دخترانه بپردازند. بررسی فضای کالبدی مدارس از نظر حفظ‌الصحه و بازنگری در استخدام و بکارگیری آموزگاران و کادر اداری مدارس بخشی از تلاش‌های آن‌ها برای عبور امر آموزش از این موانع بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

کتاب‌ها
اتحادیه، منصوره، و سیروس سعدوندیان، (1367)،  خاطرات تاج‌السلطنه، تهران، تاریخ ایران.
آخوندزاده، فتحعلی، (1351)، ادبیات مشروطه(مقالات)، به کوشش باقر مؤمنی، تهران، آوا.
افشار، میرزامصطفی، (1349)، سفرنامۀ خسرومیرزا به پطرزبورغ، تهران، کتابخانۀ مستوفی.
ترابی فارسانی، سهیلا، (1378)، اسنادی از مدارس دختران از مشروطیت تا پهلوی، تهران، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
توکلی طرقی، محمد، (1395)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تورنتو، کتاب ایران‌نامه.
رایس، کلارا کولیور، (1383)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمۀ اسدالله آزاد، تهران، نشر کتابدار.
رینگر، مونیکا. ام، (1381)، آموزش، دین، و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران، ققنوس.
شیرازی(ایلچی)، ابوالحسن، (1364)، (حیرت‌نامه) سفرنامۀ میرزا‌ابوالحس‌خان ایلچی به لندن، به کوشش حسن مرسل‌وند، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
شیرازی، میرزاصالح، (1347)، سفرنامه میرزا صالح شیرزای، به اهتمام و مقدمه اسماعیل رائین، تهران، روزن.
فرهمند، نسیم، ( 1398)، آموزش و نهادهای آموزشی دختران در دوره قاجار، قم، یاس بخشایش.
قاسمی پویا، اقبال، (1377)، مدارس جدید در دورۀ قاجاریه بانیان و پیشروان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
قاجار، رضاقلی میرزا، (1346)، سفرنامه رضاقلی میرزا نوه فتحعلی‌شاه، به کوشش اصغر فرمانفرمائیان قاجار، تهران، نشر دانشگاه تهران.
کاظم‌زاده ایرانشهر، حسین، (1306)، راه نو در تعلیم و تربیت، ج3، برلین، ایرانشهر.
لیدی شیل، مری، (1368)، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، نشر نو.
مستوفی، عبدالله، (1341)، شرح زندگانی من، ج 1و2، تهران، زوار.
میرهادی، منیرالسادات، (1393)، تآثیر مدارس دخترانه در توسعه اجتماعی زنان در ایران(1320-1285ش.)، تهران، کویر.
ناطق، هما، (1375)، کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران، پاریس، نشر خاوران.
وولفسن، مادام ا.س.، (1309)، ایرانیان در گذشته و حال، ترجمۀ میرزا حسین‌خان انصاری، تهران، نشر خاور.
ویشارد، جان، (1363)، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران، مؤسسه انتشارات نوین.
 
مقاله‌ها
چراغ‌زاده، کیمیا، توران طولابی، «بازتاب تحول گفتمان آموزش در آینۀ نمایش‌نامه نویسی تجددگرا 1285-1320ش.»، نشریۀ تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، س14، ش35، 1402.
 
روزنامه‌ها
استقلال ایران، س 1، ش193، 1329ه.ق.
آفتاب، س1، ش 19، 1330ه.ق.
انجمن تبریز، س 1، ش 59، 1325ه.ق.
ایرانشهر، س 3، ش 1و 2، 1304ه.ش.
ایرانشهر، س3، ش8، 1304ه.ش.
ایران نو، س 1، ش79، 1327ه.ق.
ایران نو، س 1، ش 80، 1327ه.ق.
ایران نو، س 1، ش 88، 1327ه.ق.
ایران نو، س2، ش82، 1329ق.
ایران نو، س2، ش 110، 1329ه.ق.
ایران نو، س 3، ش 88، 1329ه.ق.
ایران نو، س 3، ش 109، 1329ه.ق.
الحدید، س 1، ش 13، 1323ه.ق
تجدد، ش 39، مسلسل175، 1338ه.ق.
ترقی، س 1، ش 19، 1325ه.ق.
تعلیموتربیت،س 43،ش 3، 1352ه.ش.
تمدن، س1، ش12، 1325ه.ق.
تمدن، س1، ش15، 1325ه.ق.
جمعیت‌ نسوان وطن‌خواه ایران، س1، ش3، 1302ه.ش.
چهره نما، س 8، ش 15، 1329ه.ق.
چهره نما، س 10، ش 24، 1332ه.ق.
چهره نما، س 12، ش 24، 1333ه.ق.
چهره نما، س 16، ش 67، 1337ه.ق.
چهره نما، س17، ش79، 1338ه.ق.
حبل‌المتین، س1، ش105، 1325ه.ق.
خورشید، س 1، ش 57، 1325ه.ق.
دانش، س 1، ش 1، 1328ه.ق.
زبان زنان، س4، ش2، 1301ه.ش.
ستاره ایران، س 8، ش 9، 1301ه.ش.
ستاره ایران، س 8، ش83، 1301ه.ش.
ستاره ایران، س 8، ش 111، 1301ه.ش.
ستاره ایران، س 8، ش193، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش76، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش138، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش145، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش146، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش149، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش150، 1302ه.ش.
ستاره ایران، س9، ش151، 1302ه.ش.
شفق سرخ، س1، ش19، 1301ه.ش.
شفق سرخ، س 1، ش 21، 1301ه.ش.
شفق سرخ، س 3، ش 258، 1303ه.ش.
شکوفه، س1، ش2، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش5، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش9، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش13، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش14، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش15، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش16، 1331ه.ق.
شکوفه، س1، ش17، 1331ه.ق.
شکوفه، س2، ش18، 1331ه.ق.
شکوفه، س2، ش12، 1332ه.ق.
شکوفه، س2، ش13، 1332ه.ق.
شکوفه، س2، ش19، 1332ه.ق.
شکوفه، س2، ش21، 1332ه.ق.
شکوفه، س3، ش1، 1333ه.ق.
شکوفه، س3، ش3، 1333ه.ق.
شکوفه، س4، ش11، 1334ه.ق.
صبح صادق، س1، ش74، 1325ه.ق.
صور اسرافیل، س 1، ش 31، 1326ه.ق.
عالم نسوان، س2، ش2، 1300ه.ش.
عالم نسوان، س4، ش1، 1302ه.ش.
عالم نسوان س4، ش2، 1302ه.ش.
عالم نسوان، س7، ش10، 1306ه.ش.
عصر جدید، س 1، ش 5، 1332ه.ق.
قرن بیستم، س 2، ش 12، 1301ه.ش.
کاوه، س5، ش8، مسلسل 43، 1338ه.ق.
مساوات، س 1، ش 18، 1326ه.ق.
ندای وطن، س 1، ش 70، 1325ه.ق.
نسیم شمال، س4، ش5، 1333ه.ق.
نوبهار، س 4، ش 262، 1333ه.ق.